In deze rubriek staan we stil bij een typisch IJmuidens onderwerp aan de hand van een foto en naar aanleiding van de actualiteit, een stukje geschiedenis, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon een van de mooie taferelen die IJmuiden biedt. In deze aflevering aandacht voor boomkervingen bij en op de Sparrenberg.

Door Erik Baalbergen

Nepal heeft de Mount Everest, Tanzania de Kilimanjaro, Kaapstad de Tafelberg, Valkenburg de Cauberg en Bloemendaal het Kopje. IJmuiden hoort natuurlijk ook in dit rijtje thuis. Wij hebben immers de Sparrenberg! Wereldberoemd in heel IJmuiden, nou ja, misschien maar bij een deel van de IJmuidenaren…

Sparrenberg

De Sparrenberg is een duinrug in de Heerenduinen. Het ligt direct achter het hek achter het Kerbert Dierentehuis naast speeltuin De Veilige Haven. Je kunt de Sparrenberg het beste bereiken door direct na de ingang van het Nationaal Park Zuid Kennemerland aan de Heerenduinweg het pad linksaf, langs het hek te nemen. Na zo’n honderd meter begint aan je linkerhand de Sparrenberg al. Via de wandelpaden kun je in circa een halfuurtje rondom de Sparrenberg slenteren. Via diverse paadjes kun je ook bovenop de berg komen.

Een rondje Sparrenberg is een aanrader voor een korte wandeling door de natuur in de IJmuidense achtertuin. Tijdens zo’n wandeling op een zondagmorgen enkele weken geleden viel het oog op het jaartal 1945, ingekerfd in de bast van een beuk langs het pad. Ik kom al jarenlang langs dit pad, maar deze inscriptie was mij nog nooit eerder opgevallen. Blijkbaar ga ik meestal te snel. Nu liep kleinzoon mee, die het wandeltempo en vooral de speel- en stoppunten bepaalde. En tja, dan kijk je automatisch wat beter om je heen en zie je meer details.

Inkerving

Boven het jaartal 1945 staan duidelijk een paar letters. Het lijkt op een hoofdletter J, gevolgd door een m en een d. Misschien heeft er ooit onder het jaartal ook nog wat gestaan. Met mijn lekenoog ziet de inkerving er niet vers uit. Wellicht is deze tekst er echt in 1945 ingekerfd. Even snel een fotootje gemaakt en vervolgens weer aandacht voor kleinzoon en de verdere wandeling. Achteraf heb ik de foto op enkele IJmuidense facebookpagina’s geplaatst met de vraag of iemand hier iets meer vanaf weet. Er kwamen enkele reacties. Naast suggesties over de letters, waren er opmerkingen over dat er rond die plek meer inscripties van rond die tijd te vinden zijn, dat ‘boven op de Sparrenberg mijn beide ouders liggen, met inscriptie’, dat het wel Hebreeuwse tekens lijken en dat er boven in de bomen bij de Sparrenberg op vlonders een hoerenkast geëxploiteerd werd.

Boodschappen uit het verleden

Dat er meer inscripties van rond 1945 zijn en dat iemands ouders bovenop de Sparrenberg prikkelt mijn nieuwsgierigheid nog meer. Vanwege het ‘rond 1945’ ben ik op fotosafari gegaan in de buurt van de 1945-boom, de zandhelling op de noordflank en langs het pad bovenop. Inderdaad zijn veel beuken “versierd” met inkervingen. Veel hartjes en initialen zien er redelijk vers uit. Daarnaast zijn er diverse naoorlogse inkervingen met jaartallen uit de jaren vijftig. Enkele oud-ogende inkervingen zijn best wel complex met tekeningen en helaas onleesbare teksten. Zelfs eentje met iets wat op een geschutskoepel lijkt, en een andere met een hakenkruis. Die zouden wel ‘ns van rond de Tweede Wereldoorlog kunnen zijn.

Naar aanleiding van de reactie over de ‘ouders’ neem ik contact op met Vincent Peil. Vincent legt uit: ‘Toen mijn vader overleed en gecremeerd werd, wisten we in eerste instantie niet wat we met zijn as zouden doen. Uitstrooien op Westerveld vonden wij geen optie en bijzetten ook niet. Mijn vader vertelde altijd met veel enthousiasme over zijn jeugd en had het dan altijd over de Sparrenberg. Uiteindelijk hebben we besloten om hem daar te verstrooien. Mijn moeder heeft toen gezegd dat zij graag ook daar verstrooid wilde worden.’ Dat laatste is gebeurd. ‘De kleinkinderen hebben toen hun initialen in een boom gekerfd.’ Zo zie je maar dat er achter een paar initialen toch een heel verhaal kan schuilen!

Functies

Tot slot nog iets over de functie van boominkervingen – of moet ik zeggen dendrogliefen of arborgliefen? Door de eeuwen heen hebben mensen in verschillende culturen boombasten gebruikt voor het vastleggen van figuren en teksten. Aboriginals in Australië, plattelandsbewoners in Letland en Estland, herders in Zweden, indiaanstammen in het zuidwesten van de VS en later Baskische schaapsherder in het westen van de VS gebruikten inkervingen voor het doorgeven van informatie of het vastleggen van kunstuitingen.

In onze cultuur zien we inkervingen voor liefdesverklaringen, als meningsuitingen, ter herinneringen aan een overledene, het vastleggen van groeistrepen van opgroeiende kinderen en als teken van ‘ik was hier’. Omdat een boom vanaf de top verder de hoogte in groeit, zullen inkervingen niet hoger komen. Wel zetten inkervingen in de breedte uit naarmate bij het ouder worden van de boom de stam dikker wordt.

Afsterven

Beuken zijn aantrekkelijke bomen voor inkervingen vanwege de gladde bast. Maar – hoe verleidelijk het ook is – ga alsjeblieft niet zelf in een boom kerven. Als je de schors beschadigt, verwond je de boom. Schors beschermt een boom immers tegen uitdroging en infecties van buitenaf. Bovendien kun je bij het snijden in de boom de sapstroom en de groeilaag van de boom beschadigen. De boom kan door de verwondingen zelfs afsterven.

Gelukkig hebben de beuken bij het Sparrenbos de inkervingen overleefd en kunnen ze ons iets navertellen. Maar wat precies? Ik houd me aanbevolen voor meer verhalen achter sommige van de inscripties op en bij de Sparrenberg!

Fotobijschrift: Een van de vele inkervingen in een oude beuk bij de Sparrenberg. Foto: Erik Baalbergen, 2025