De Tweede Wereldoorlog heeft, naast herinneringen, verhalen en foto’s, ook tastbare sporen nagelaten in en rond IJmuiden, in de vorm van verdedigingswerken in de duinen en bossen, de grote bunkers in het havengebied, straatnamen, en graven van en monumenten ter herinnering aan verzetsmensen en oorlogsslachtoffers. In aanloop naar de viering van tachtig jaar bevrijding besteed ik in deze rubriek aandacht aan een aantal van deze sporen. In deze aflevering aandacht voor oude bomkraters in de duinen.

Door Erik Baalbergen

Wandelaars in het vrij toegankelijke duingebied tussen Zeewijk en het strand kennen ze wel: de soms bijna perfect ronde waterpoeltjes met een doorsnede van enkele meters. Je hoeft echt geen jungle expeditie met gids, tropenhelm, kapmes en lieslaarzen te ondernemen om ze zelf te zien. Ik kan wel aanraden om maatregelen tegen tekenbeten te nemen…

Lieflijke paddenpoeltjes

Langs paden als het Kamperfoeliepad tussen de Heerenduinweg en de Ampèrestraat, en het Dauwbraampad, de voormalige Duitse weg tussen de Ampèrestraat en de IJmuiderslag, zijn diverse poeltjes al vanaf de paden te zien. De ronde gaten in het landschap zijn niet ontstaan door meteorietinslagen. Ze zijn ook niet aangelegd door een landschapsarchitect ter verfraaiing van het duinlandschap of door een overijverige natuurbeheerder ter vergroting van de biodiversiteit. De meeste van deze lieflijk ogende poeltjes hebben een toch iets minder lieflijke, zeg maar gerust duistere, oorsprong.

Bommen

De poeltjes behoren tot de in het landschap rond IJmuiden zichtbare nalatenschap van de Tweede Wereldoorlog. Het zijn bomkraters, veroorzaakt door geallieerde bombardementen op de Festung IJmuiden tijdens de laatste oorlogsjaren. In ons havengebied en in de duinen rond IJmuiden bevonden zich honderden Duitse bunkers en andere bouwwerken ter verdediging van de Festung IJmuiden tegen geallieerde aanvallen. Zowel de twee Schnellbootbunkers bij de Haringhaven als de verdedigingswerken in het duingebied werden herhaaldelijk door de geallieerden met bommen bestookt.

Soms waren de bombardementen specifiek gericht op de Festung. Zo vonden op doelen in de Festung gerichte zware bombardementen plaats in onder meer maart, augustus en december 1944. Ook moesten Engelse bommenwerpers, die verder naar het oosten actief waren geweest, op de terugweg naar Engeland hun overtollige bommenlast lozen. Dat deden ze dikwijls boven het Nederlandse kustgebied om en passant nog even wat Duitse verdedigingswerken te bestoken.

Kraters

De Engelse bommenwerpers wierpen hun bommen in groten getale en vaak vanaf grote hoogte. Daarbij vielen veel bommen naast de eigenlijke doelen. Diverse afzwaaiers maakten ongewenste slachtoffers. Geallieerde bombardementen hebben in IJmuiden zeker ruim twintig burgerslachtoffers gemaakt. Andere bommen kwamen in het havengebied en in de duinen terecht, zonder daarbij bunkers of andere verdedigingswerken te raken. Op deze wijze zijn er in het landschap honderden kraters ontstaan.

Op oude luchtfoto’s van de RAF zijn de toen verse bomkraters duidelijk te herkennen. Soms lijken het wel foto’s van een maanlandschap met meteorietinslagen. De bomkraters in de bewoonde gebieden en het havengebied werden al vrij snel geëffend. Die in de duinen niet. Op recente luchtfoto’s, die je bijvoorbeeld via Google Maps kunt bekijken, kun je in het duingebied ten westen en ten zuidwesten van IJmuiden nog diverse cirkels in het landschap herkennen.

Vol leven

Veel bomkraters in de duinen zijn in de loop der jaren ondergestoven of begroeid geraakt. Andere zijn nagenoeg kaal gebleven en door het gestegen grondwater omgevormd tot ronde vijvertjes. Die laatste zijn de ronde paddenpoeltjes die we kunnen zien langs de eerder genoemde paden, maar ook bijvoorbeeld langs het wandelpad Koningsweg in het duingebied van Duin en Kruidberg. In de loop der jaren hebben allerlei planten, insecten en padden de poeltjes in bezit genomen, zodat de kraters helemaal zijn opgenomen in de flora en fauna om ons heen.

Bomkraters in de duinen zijn van explosieve poelen van verderf verworden tot rustieke en biodiverse paddenpoelen vol leven!

Fotobijschrift: Een van de bomkraters naast het Kamperfoeliepad. Foto: Erik Baalbergen, 2025.