In deze rubriek staan we stil bij een typisch IJmuidens onderwerp aan de hand van een foto en naar aanleiding van de actualiteit, een stukje geschiedenis, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon een van de mooie taferelen die IJmuiden biedt. In deze aflevering aandacht voor de ontwikkeling van Duinwijk, deel 1: plannen voor een Vissersdorp bij de zuidzij.

Door Erik Baalbergen

Na de opening van het kanaal en de doop van IJmuiden in 1876 begint de nieuwe nederzetting bij de sluizen snel te groeien. Na ruim dertig jaar is het gebied, dat we tegenwoordig kennen als Oud-IJmuiden, volgebouwd. Het woongebied IJmuiden ligt dan ingeklemd tussen het kanaal in het noorden en de Vissershaven en de spoorlijn in het zuiden. Er worden plannen gemaakt voor de ontwikkeling van ‘Nieuw IJmuiden’ of ‘IJmuiden over de brug’ in het kale duingebied tussen IJmuiden en Velseroord.

Op de kaart van het Gemeentelijk Uitbreidingsplan van 1908 staat een stratenplan voor dit gebied. Een groot duingebied ten zuiden van de Westerbegraafplaats staat aangegeven als ‘Duingronden bestemd voor bouwterrein na afzanding en egalisatie’. In dit duingebied ligt onder meer de Moerberg, een van de hoogste duintoppen van Noord-Holland.

IJmuiden en Velseroord groeien aaneen

Op opeenvolgende plattegronden van IJmuiden van vóór de Tweede Wereldoorlog zien we het gebied tussen Oud-IJmuiden en Velseroord, dat vanaf 1926 IJmuiden-Oost heet, steeds meer bebouwd worden. De uitbreidingen vinden vooral plaats tussen het kanaal en de Burgemeester Rambonnetlaan. Deze straat vormt de zuidelijke begrenzing van het uitbreidingsgebied en loopt vanaf het Oosterduinplein westwaarts, helemaal tot aan de Havenkade. De ‘Duingronden bestemd voor bouwterrein’ blijven vooralsnog leeg. Rond Velseroord vinden de uitbreidingen vooral ten oosten van het noord-zuid lopende deel van de Velserduinweg plaats. In de tweede helft van de twintiger jaren wordt de Schildersbuurt ten westen hiervan aangelegd.

Begin dertiger jaren wordt de Moerberg afgegraven, ter voorbereiding van de verdere uitbreiding van Nieuw-IJmuiden naar het zuiden. Het zand wordt onder meer gebruikt voor de ophoging van bouwterreinen in Amsterdam en de aanleg van wegen. Maar de afgegraven Moerberg blijft voorlopig onbebouwd en is jarenlang een vooral stuivende zandvlakte.

Wederopbouwplannen

De uitvoering van de uitbreidingsplannen ligt door toedoen van de crisis in de jaren dertig en de Tweede Wereldoorlog stil. Tijdens de bezetting worden grote delen van IJmuiden gesloopt op last van de Duitsers. Het havengebied en Oud-IJmuiden hebben daarbij ook te lijden onder geallieerde bombardementen. Na de bevrijding ligt het accent op wederopbouw en uitbreiding. In januari 1947 presenteren de architecten Dudok, Van Tijen en Maaskant het boekje ‘Velsen Herrijst. IJmuiden de stad aan de zee’ als toelichting op hun ‘basisplan voor de wederopbouw en uitbreiding van de gemeente Velsen’.

In Oud-IJmuiden wordt het gebied ten westen van de Keizer Wilhelmstraat bestempeld als industriegebied. De daar nog aanwezige ‘minderwaardige woningen’ moeten worden afgebroken. Het oostelijk deel van Oud-IJmuiden ‘blijft voorlopig woongebied’. Dudok en zijn kornuiten houden in de plannen geen rekening met het feit dat Oud-IJmuiden voor de oorlog een eigen centrum rondom het Willemsplein, dat dan nog ten westen van de Oranjestraat ligt, heeft. Het nieuwe centrum van IJmuiden wordt geprojecteerd in Nieuw-IJmuiden (IJmuiden-Oost), dat tevens ‘opnieuw het hoofdcentrum van de gemeente’ is. Alsof dit voor de oorlog al zo was!

Rivierenbuurt en Visserswijk

Het ‘niet bijzonder waardevol duinterrein’ ten zuiden en zuidwesten van Nieuw-IJmuiden biedt mogelijkheid tot verdere uitbreiding. Hier plant Dudok een grote weg van oost naar west, ‘de hartader van de nederzetting in zijn toekomstige vorm’, met daaromheen woonwijken. De weg wordt later de Lange Nieuwstraat en de woonwijken vormen samen de latere Rivierenbuurt.

Ten westen hiervan komt een groenstrook die een verbinding vormt tussen het bos- en recreatiegebied Heerenduinen in het zuiden en het Noordzeekanaal in het noorden. Deze groenstrook wordt gevormd door de later aangelegde Gijzenveltplantsoen en Moerbergplantsoen. Ten westen van de groenstrook ‘ontstaat een tamelijk zelfstandige wijk, voornamelijk georiënteerd op de visserij en het Westelijk industriegebied’. In het plan wordt deze wijk aangeduid als de ‘Visserswijk’. Deze is onder meer bedoeld als nieuwe woonwijk voor de bewoners van Oud-IJmuiden.

Elk woonbuurtje in de Visserswijk krijgt een eigen groepje winkels ‘ter voorziening in de eerste levensbehoeften’. In de knik van de hoofdweg door deze wijk – de latere Planetenweg – is een winkelplein geprojecteerd; dit is het huidige pleintje bij de Linnaeusstraat met onder meer de ‘kleine’ Dekamarkt.

In de tweede helft van de jaren veertig van de vorige eeuw worden de plannen voor de aanleg van de Visserswijk steeds concreter. De naam Visserswijk komt uit het wederopbouwplan van Dudok en de zijnen, maar is nooit formeel vastgesteld. In 1948 wordt in de lokale kranten gesproken over de woningbouwplannen voor het zogenaamde ‘Vissersdorp bij de zuidzij’.

Fotobijschrift: Afgraving van de Moerberg en omgeving, het gebied waar later Duinwijk werd gebouwd, ca. 1933-1935. Foto: Noord-Hollands Archief / Beeldcollectie van de gemeente Velsen, inv.no. 4726