In deze rubriek staan we stil bij een typisch IJmuidens onderwerp aan de hand van een foto en naar aanleiding van de actualiteit, een stukje geschiedenis, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon een van de mooie taferelen die IJmuiden biedt. In deze aflevering aandacht voor de Rijks HBS.
Door Erik Baalbergen
Aan de Briniostraat staat een fraai monumentaal gebouw: het hoofdgebouw van het Vellesan College, dat onlangs haar veertig jarig jubileum vierde. Maar het schoolgebouw zelf, een gemeentelijk monument, bestaat al bijna een eeuw. Een beeldhouwwerk met de letters RHBS boven de monumentale hoofdingang onderin het torentje verraadt de geschiedenis. We nemen een duik in die geschiedenis in drie afleveringen. Hierbij deel 1.
Rijks Hogere Burgerscholen
De Hoogere Burger School (HBS) wordt ingevoerd als onderdeel van de Wet op het middelbaar onderwijs uit 1863 van Thorbecke. De opleiding biedt een brede algemene ontwikkeling en maatschappelijk nuttige kennis als voorbereiding op hogere functies in handel en industrie. Het vakkenpakket bevat onder meer moderne talen, exacte vakken, boekhouden en handelskennis. De HBS kent een driejarige en een vijfjarige variant, beide bedoeld als voorbereiding voor een gerichte vervolgopleiding. In 1864 sticht het rijk de eerste vijftien Rijks HBS-en in den lande. In de jaren daarna komen er meer bij.
RHBS in Velsen?
De weg naar de vestiging van een Rijks HBS (RHBS) in Velsen gaat niet over rozen. In april 1908 meldt de Velsense wethouder van onderwijs, Frans Netscher, dat de gemeentelijke HBS in Haarlem overvol is, en dat leerlingen van buiten Haarlem wellicht afgewezen gaan worden. Vanaf dat moment pleiten hij en de gemeente Velsen voor de stichting van een Rijks HBS op Velsense gemeentegrond. Er wordt zelfs overwogen om daartoe een stuk grond, bv. op het Hanenland te Velseroord, het latere IJmuiden-Oost, ter beschikking te stellen.
Maar grond alleen is niet genoeg. Een gemeente moet ook bijdragen in een deel van de bouwkosten en de jaarlijkse kosten voor de instandhouding van de school. De totale kosten zijn best hoog voor Velsen, maar vormen geen belemmering voor het indienen van een verzoek. Helaas komt vanuit Den Haag voorlopig geen medewerking.
Vanaf medio 1916 nemen B en W daadwerkelijke stappen tot stichting van een RHBS. Omliggende gemeenten worden gevraagd om medewerking te verlenen aan een verzoek aan de koningin. Slechts enkele naastgelegen gemeenten, zoals Beverwijk en Wijk aan Zee en Duin, zeggen toe. Begin 1918 wordt wederom een verzoek ingediend. Deze keer niet tevergeefs.
Goedkeuring onder voorwaarden
In mei 1919 keurt de Minister van Onderwijs de vestiging van een RHBS in Velsen per 1 september 1921 met een vijfjarige opleiding onder voorwaarden goed. Zo moet de gemeente een stuk grond voor de bouw van een school en de aanleg van een speelterrein aan het rijk afstaan. De gemeente moet het speelterrein met een was- en kleedgelegenheid aanleggen en onderhouden. De gemeente moet jaarlijks een som geld bijdragen ten behoeve van de instandhouding van de school. Mocht de school niet tijdig af zijn, dan moet de gemeente noodlokalen ter beschikking stellen. En ten slotte moet de gemeente woningen ter beschikking stellen aan leraren.
Locatiekeuze
Intussen woedt in Velsen een verhitte discussie over waar de RHBS gevestigd moet worden. Naast het Hanenland bij Velseroord worden ook IJmuiden en een terrein nabij de Kennemerlaan in Nieuw IJmuiden genoemd. Eind 1919 laat Beverwijk weten bij te dragen aan de bouwkosten, mits de HBS nabij station Velsen bij Velseroord komt. Dat pleit dus voor het Hanenland. De Minister ziet die locatie niet zitten vanwege de slechte toestand van de bodem en stelt een stuk grond bij Velserbeek voor.
Na onderhandelingen met een rijksadviseur kiest de gemeente in 1920 toch voor het Hanenland, en meer specifiek aan het ontworpen Stationsplein in Velseroord. De minister gaat akkoord mits de gemeente garant staat voor het geschikt maken van de grond. Bij Koninklijk Besluit van 15 februari 1921 wordt definitief bepaald dat Velsen een RHBS op haar grondgebied krijgt.
Bewaarschool en Tuchtschool
De Rijks HBS in Velsen start per 1 september 1921 met 64 leerlingen. Een eigen schoolgebouw is nog niet beschikbaar. De lessen vinden plaats in lokalen in de gemeentelijke bewaarschool aan de Roggeveenstraat en in de openbare lagere School H aan de Wijk aan Zeeërweg, de latere Ossendorpschool. Het hebben van twee locaties zonder docentenkamer en met slecht verwarmde lokalen is verre van ideaal. Bij aanvang van schooljaar 1922-1923 betrekt de RHBS, met 105 leerlingen, het inmiddels verlaten gebouw van de dan onlangs gesloten Tuchtschool aan de Zeeweg.
De toestroom van leerlingen is groot. In 1924 zijn al 152 leerlingen en veertien leraren en leraressen verbonden aan de RHBS. Intussen is het gebouw aan de Zeeweg weer veel te klein geworden en bevindt onder meer het gymnastieklokaal zich in een bedroevende toestand. Ook heeft het rijk heeft de voormalige tuchtschool inmiddels verkocht aan de Mariastichting, voor de vestiging van een ziekenhuis, het latere ‘St. Antonius-Ziekenhuis’. Nieuwbouw is dus zeer gewenst voor de RHBS!
Fotobijschrift: Tekening van het “Hanenland” in Velseroord ca. 1920, met op de achtergrond de Paterskerk bij de hoek van de Zeeweg en Willemsbeekweg. De maker is niet vermeld. Foto: Noord-Hollands Archief / Beeldcollectie van de gemeente Velsen, inv.nr. 4692