Het afscheid van Rijkspont 8

Wekelijks staan we in deze rubriek stil bij een typisch IJmuidens onderwerp aan de hand van een foto en naar aanleiding van de actualiteit, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon een van de mooie taferelen die IJmuiden biedt. In deze aflevering aandacht voor het afscheid van Rijkspont 8.

Door Erik Baalbergen

Afgelopen week hebben we niet alleen afscheid moeten nemen van 2022 maar ook van een trouw werkpaard: Rijkspont 8. Op donderdag 30 december aan het begin van de middag maakte zij, na bijna 88 jaar trouwe dienst, haar laatste oversteek over het Noordzeekanaal als pontje bij Velsen.

Erewater

Op Twitter kondigde het GVB dit afscheid aan: ‘Maak om 12:00 ’n laatste overtocht met pontnummer 8, want dan vaart de allerlaatste Rijkspont zijn laatste vaart bij Velsen. Mooi moment van bijna 100 jaar OV op het Noordzeekanaal en de transitie van de laatste diesel naar volledig elektrisch.’ En na de laatste vaart van de oude maar getrouwe Rijkspont twitterde het GVB: ‘Vandaag maakte Rijkspont 8 zijn laatste overtocht en kreeg een passend afscheid. Dit was onze laatste dieselpont. Al onze ponten zijn nu elektrisch.’ Dat passende afscheid bestond uit erewater, twee fonteinen van Noordzeekanaalwater opgespoten vanaf een dienstvaartuig van de Port of Amsterdam.

Raderstoompont en kettingpont

Het afscheid is een nieuwe mijlpaal in de geschiedenis van de Velserpont. Deze pontverbinding bestaat -sorry, GVB – al veel meer dan een eeuw. Al in 1899 wordt besloten om de Velservoetbrug te vervangen door een veerpont. Eind 1900 komt de eerste raderstoompont ‘Kennemerland’ in IJmuiden aan. Helaas komen bij proefvaarten met deze en een vlak daarna aangekomen tweede exemplaar allerlei problemen aan het licht, zoals de slechte bestuurbaarheid. De ponten worden omgebouwd tot kettingponten. Na enkele jaren van proefvaren komen de ponten in 1906 eindelijk in dienst en wordt de voetbrug afgebroken.

De pontveerverbinding ligt aanvankelijk ten oosten van de dorpskern van het dorp Velsen in het tracé van de rijksstraatweg tussen Haarlem en Alkmaar, in het verlengde van de huidige Meervlietstraat. In latere jaren wordt de verbinding iets naar het oosten verplaatst, om de dorpskern te ontlasten.

Stoomschroefpont en motorveerpont

In de jaren dertig van de vorige eeuw worden de kettingponten vervangen door snellere vrijvarende stoomschroefponten. In 1940 worden de kettingponten uit dienst genomen. Een van de vrijvarende ponten is Rijkspont 8. De pont is, evenals haar zusterponten, gebouwd bij scheepsbouwwerf De Klop in Sliedrecht. Na de tewaterlating wordt de pont naar Vlaardingen gesleept, waar het kompas wordt gesteld en kolen worden geladen.

De sleepboot Stentor van Bureau Wijsmuller neemt de nieuwe pont op 18 januari 1935 in Vlaardingen op sleeptouw, sleept deze in 12 uur over zee naar IJmuiden en vandaar naar Velsen. Daar treedt Rijkspont 8 enkele dagen later in dienst en vervangt zij haar tweelingzus Rijkspont 7, die bij Zaandam gaat varen. Twee maanden later haalt de Nestor van Wijsmuller Rijkspont 9 vanuit Vlaardingen op. Deze gaat op drukke dagen ter aanvulling van de andere Rijksponten op het Noordzeekanaal varen. Later worden de stoomschroefponten omgebouwd tot motorveerponten.

Na de opening van de Velsertunnel in 1957 wordt de Velserspoorbrug gesloopt. In 1963 verhuist de Velserpont naar het punt waar de Velserspoorbrug het kanaal kruiste. Hier vaart vandaag de dag de Velserpont nog steeds heen en weer. Tot medio jaren negentig van de vorige eeuw wordt de Velserpont onderhouden door Rijkswaterstaat. Daarna wordt de pontveerverbinding geëxploiteerd door de NACO, onderdeel van het vervoerbedrijf NZH en in 1999 mede opgegaan in Connexxion. Sinds 2013 wordt de Velserpont, evenals de andere veerdiensten over het Noordzeekanaal, onderhouden door het Amsterdamse GVB.

Uitvaart

Een volgende mijlpaal is de ingebruikname van elektrische ponten. In de zomer van 2021 gaat het eerste exemplaar met de zeer sprekende naam ‘NZK Pont 100’ voor het eerst meevaren in de dienstregeling als pontje bij Velsen. De “uitvaart” van de nostalgisch ronkende en rokende Rijkspont 8 van vorige week donderdag markeert het punt waarop alle veerponten over het Noordzeekanaal elektrisch varen.

Fotobijschrift: Erewater bij de laatste overtocht van Rijkspont 8 op donderdag 30 december 2022. Foto: Bas Groen