Wekelijks legt Erik Baalbergen een typisch IJmuidens beeld vast, naar aanleiding van de actualiteit, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon vanwege de mooie taferelen die IJmuiden biedt. Achter elke foto schuilen wetenswaardigheden over IJmuiden. In deze aflevering aandacht voor het verhaal achter het ronde plantsoen in de Lijsterlaan.

In de Lijsterlaan, ter hoogte van de aansluiting van de Merellaan en de Kievitlaan, ligt een groot rond plantsoen. Je zou haast denken dat deze is aangelegd als ruim opgezette rotonde in een ruim opgezette villawijk. Maar schijn bedriegt. Het ronde plein is een doorkijkje naar het ‘rijke verleden’ van IJmuiden: van oorsprong is het een vijver in de tuin van Tolsduijn.

Tolsduijn is een voormalige hofstede ten oosten van de Zeeweg. Grofweg lag de hofstede tussen de huidige Nachtegaallaan en Fazantenlaan, en strekte deze zich uit langs de huidige Tolsduinerlaan tot in het gebied van het huidige Velsen-Zuid en Driehuis. Buitenplaatsenkenner Jan Morren beschrijft in ‘Kastelen en buitenplaatsen in Velsen’ de geschiedenis van deze hofstede. Al op een kaart uit 1583 staat op de plaats van de latere hofstede Tolsduijn een woning met de naam Hasselaerswoning aangegeven. In 1602 komt de hofstede waarop de woning staat in het bezit van de koopman Pieter Evertszoon uit Amsterdam. In 1607 verkoopt Pieter de hofstede aan zijn schoonvader Pieter Dircsoon Hasselaer. De hofstede krijgt in die tijd de naam ‘Hasselaers hofstede’. De Hasselaers zijn familie van Kenau Simonsdochter Hasselaer, bekend van de legende over haar moedige optreden bij de verdediging van Haarlem tijdens de tachtigjarige oorlog.

Na enige tijd in bezit van de Hasselaers en hun erfgenamen te zijn geweest, wisselt de hofstede dikwijls van eigenaar en wordt deze verfraaid. De hofstede heet inmiddels Tolsduijn, naar het gelijknamige duingebied tussen Driehuis en het zwembad de Heerenduinen, ten zuiden van de hofstede. Op de hofstede worden een herenhuis, een tuinmanswoning, een koetshuis en stallen gebouwd. In 1788 wordt het herenhuis gesloopt. Vanaf die tijd vervalt de hofstede en komen delen in handen van verschillende eigenaren. De naam Tolsduijn leeft nog voort in de Tolsduinerlaan, tot 1931 Tolsduinerweg, die aan de oostkant van de Minister van Houtenlaan in het verlengde van de Lijsterlaan ligt.

De vijver in de tuin van Tolsduijn wordt gevoed vanuit de duinen en watert oorspronkelijk via een gegraven beek af op de Lievendaalse beek bij de Driehuizerkerkweg. Na de aanleg van de spoorbaan blijft de vijver via een gietijzeren duiker onder de spoorlijn door in verbinding staan met de later drooggevallen beek langs de Tolsduinerlaan. De vijver wordt in het stratenpatroon van de Vogelwijk opgenomen en is tegenwoordig nog steeds “zichtbaar” als het ronde plantsoen. In 1928 neemt de gemeente de in de Vogelwijk aangelegde straten over, inclusief ‘een gedeelte van den in den Lijsterlaan liggenden vijver met talud.’ Het blijft in ieder geval tot in de jaren dertig van de vorige eeuw een vijver. Volgens verhalen is de vijver gedempt nadat er een auto in is gereden. Op een oude foto van het ronde plantsoen is te zien dat er dertig zwart-witte palen rondom zijn geplaatst. Op de foto is niet zichtbaar of de vijver er dan nog ligt. In 1953 spreekt een columnist in de IJmuider Courant over de vijver als het ‘Velsense Rijntje’ dat drooggevallen is en waar de kinderen nu op de bodem spelen.

De zuidelijke Vogelwijk is in de jaren twintig gebouwd door exploitant en aannemer Willem van Heijst uit Driehuis. Het is aan een verzoek in 1926 van deze Van Heijst aan de Velser gemeenteraad te danken dat de straten in de Vogelwijk allemaal het deftiger klinkende ‘laan’ in plaats van ‘straat’ in hun naam hebben. Met de Vogelwijk maakt IJmuiden kennis met een ‘villapark’ als opzet voor een wijk. De verschillende woningen zijn ontworpen door onder meer architect Christiaan Bartels uit Driehuis. Ten behoeve van de aanleg van de Vogelwijk wordt in 1928 de boerderij van Arisz gesloopt. Deze zeventiende-eeuwse stolpboerderij stond aan de oostkant aan de Zeeweg, tussen de Lijster en de Eksterlaan. In de driehoek gevormd door de Fazantenlaan, Leeuweriklaan en de Zeeweg herinneren slechts nog het ronde plantsoen in de Lijsterlaan en de ‘goudvissenkom’ aan de Leeuweriklaan aan het rijke verleden van deze buurt.