Wekelijks staan we in deze rubriek stil bij een IJmuidens onderwerp aan de hand van een foto en naar aanleiding van de actualiteit, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon een van de mooie taferelen die IJmuiden biedt. In deze aflevering aandacht voor de spandoeken aan het spoorviaduct bij de poort van IJmuiden.

Door Erik Baalbergen

De spandoeken met felicitaties, welkomstberichten en soms ontroerende boodschappen boven de “poort van IJmuiden” verdienen een hoge plek in de representatieve lijst van het immaterieel cultureel erfgoed van de gemeente Velsen. Al sinds IJmuidenarenheugenis hangen de spandoeken te prijken op het oostelijke hek bovenop het spoorviaduct. Iedereen die via de Stationsweg op IJmuiden aanrijdt ziet de boodschappen op de doeken. Het is een diepgewortelde traditie om met een spandoek je familielid, vriend(in) of kennis te feliciteren met zijn of haar vijftigste verjaardag, welkom te heten of een hart onder de riem te steken, of je liefde te verklaren.

Het spoorviaduct bij het Pontplein is een van de weinige laatste tastbare herinneringen aan de IJmuider spoorlijn. Een klein deel van het viaduct is al zo’n 120 jaar in gebruik. Ten behoeve van de in 1905 in gebruik genomen Velser spoorbrug – destijds de grootste spoorwegdraaibrug van Europa – moest de spoorlijn tussen Haarlem en Beverwijk al vanaf de Groeneweg “klimmen”. De westelijk aftakking naar  IJmuiden klom mee. Voor de Kerkweg tussen de Heide (het latere Velseroord en weer later IJmuiden-Oost) en het dorp Velsen werden twee onderdoorgangen gemaakt. Deze werden in 1902 in gebruik genomen.

Na de opening van de Velsertunnels in 1957 werden de spoorbrug en het oostelijke viaduct gesloopt. Begin jaren zestig werd het overgebleven viaduct bij de aanleg van het Pontplein en de verbreding van de Stationsweg grondig gerenoveerd en verbreed. De huidige meest noordelijke onderdoorgang is de oorspronkelijke oude onderdoorgang uit 1902. Na de opheffing van de IJmuider spoorlijn eind vorige eeuw heeft het viaduct zijn oorspronkelijke functie verloren. Sindsdien wordt het spoorviaduct voornamelijk door wandelaars en hondenuitlaters gebruikt. Het in 2015 geopende wandelpad ‘IJmuider Spoorlijn’ loopt over het viaduct.

Het oostelijke hek boven het spoorviaduct van de De Noostraat is een dynamische horizontale reclamezuil van persoonlijke boodschappen. Het gebruik van deze spendoekenuithangplek draait op ongeschreven regels. Persoonlijke boodschappen blijven enige tijd hangen; reclames verdwijnen snel. Het hek hangt vol met restjes van touw en strips waarmee eerdere doeken waren opgehangen. En zolang het viaduct er is, zal de traditie blijven, ontheffing of niet; gelukkig hangen de spandoeken niet aan bomen en lichtmasten…

Toch verschenen er eind 2013 donkere wolken aan de horizon boven de spandoeken, zo kunnen we lezen in de blog ‘Moeten spandoeken weg van spoorviaduct?’ van Fokke Zaagsma. De Velser burgemeester en wethouders maakten plannen voor een facelift van het spoorviaduct. Ze omschreven het viaduct als ‘een shabby viaduct, beklad met graffiti en behangen met spandoeken’, dat de fysieke entree tot IJmuiden kenmerkt. 

B en W zag er liever een door de gemeentelijke kunstcommissie bedachte opvallende ‘landmark’ voor in de plaats. Gelukkig is het niet zover gekomen en is de typisch IJmuider traditie blijven bestaan!

Slechts in november 2020 werd er van hogerhand ingegrepen. Een spandoek ‘Welkom Sint en Zwarte Piet’ werd verwijderd op last van de gemeente omdat ‘de openbare veiligheid in het geding’ was. Dit gebeurde na het wegknippen van het woord ‘Zwarte’ door tegenstanders en het weer repareren van de tekst door voorstanders. Tegen NH Nieuws zou onze burgemeester hebben gezegd dat ‘ het spandoekenviaduct een lokaal landmark voor de vrijheid van meningsuiting’ is, maar dat ‘rechtstreeks met elkaar praten de voorkeur heeft boven spreken via spandoeken’.

We kunnen nu wel hopen op plaatsing op de lijst van het materieel en immaterieel Velser cultureel erfgoed. Ik vrees helaas met grote vreze dat zo’n lijst er niet snel zal komen; zo zuinig springt onze gemeente helaas niet om met haar rijke historische en culturele erfgoed. En bovendien, het viaduct staat nog steeds op de nominatie om gesloopt te worden…

Foto:

Het bijna volbehangen spoorviaduct, een maandje geleden. Foto: Erik Baalbergen