De Tweede Wereldoorlog heeft, naast herinneringen, verhalen en foto’s, ook tastbare sporen nagelaten in en rond IJmuiden, in de vorm van verdedigingswerken in de duinen en bossen, de grote bunkers in het havengebied, straatnamen, en graven van en monumenten ter herinnering aan verzetsmensen en oorlogsslachtoffers. In aanloop naar de viering van tachtig jaar bevrijding besteed ik in deze rubriek aandacht aan een aantal van deze sporen. In deze aflevering aandacht voor de drakentanden in ons duingebied.
Door Erik Baalbergen
In de duinen, bossen en parken rond IJmuiden zijn nog diverse bunkers, betonwegen, puinpaden en tankversperringen te vinden, als littekens van vijf jaar oorlog en bezetting. Bunkers zijn er in alle soorten en maten. Soms zijn het hele complexen zoals bij het Bunker Museum aan de Badweg, langs het Bunkerpad in de duinen, in het park Schoonenberg en op het Forteiland. In het duingebied vinden we ook wandelpaden met stukken betonweg en resten puin van IJmuidense huizen en gebouwen. Een bekende betonweg is het Dauwbraampad tussen de Ampèrestraat en de IJmuiderslag.
Festung IJmuiden
Tankversperringen vinden we rond IJmuiden in de vorm van antitankgrachten, antitankmuren (de ‘Mauermuren’), steile duinhellingen en drakentanden. Al deze versperringen zijn aangelegd ter verdediging van de Festung IJmuiden, onderdeel van de Atlantikwall.
Nadat Hitler Nederland, België en Frankrijk had bezet in mei en juni 1940, bereidde hij de invasie van Engeland voor. Nadat tijdens verkenningsvluchten allerlei hindernissen aan de Engelse kust waren ontdekt, werd de invasie over zee en land uitgesteld; de luchtstrijd werd wel doorgezet.
Hitler besloot een aanval op Rusland voor te bereiden. De aanvalstroepen langs de kusten werden hiertoe naar het oostfront gestuurd. Om oorlog op twee fronten te voorkomen, besloten de Duitsers tot de aanleg van de Atlantikwall. Dit is een ruim vijfduizend kilometer lange verdedigingslinie, van de Noordkaap tot aan de Pyreneeën, tegen ‘Anglo-Amerikaanse’ invasies. Op strategische punten, zoals grote havenplaatsen, werden verstrekte verdedigingspunten aangelegd, zogenaamde Festungs. De Festung IJmuiden is er een van.
Drakentanden
Terug naar de tankversperringen rond IJmuiden. Deze dienden ter verdediging van de Festung tegen aanvallen van geallieerden over land. Ze moesten tanks en pantservoertuigen tegenhouden, die bij een aanval via schepen en landingsvaartuigen aan land zouden kunnen komen om vervolgens op te rukken naar de Festung IJmuiden. De werking van grachten, muren en steile duinhellingen moge duidelijk zijn.
De genoemde drakentandversperringen, of ‘Höckerhindernisse’, zijn in rijen geplaatste piramidevormige betonnen obstakels, die door een betonnen fundering onderling zijn verbonden. Deze versperringen werden gebouwd op plekken in het duin waar de bodem ongeschikt was om grachten, muren of hellingen aan te leggen. Door camouflagenetten bleven de drakentanden goed verborgen in het landschap. De buitenste rijen drakentanden waren laag. Hierdoor werden aanstormende tanks als het ware gelanceerd en kwamen ze vast te zitten op de hoge drakentanden. De bemanning moest de tank dan wel verlaten en werd zo een prooi voor de verdediging.
Overwoekerd
Een aantal drakentanden rond IJmuiden hebben de tand des tijds en sloop overleefd. Zo kunnen we ze nog steeds zien aan de westkant van het Forteiland en in de toegankelijke duinen bij de IJmuiderslag. Vanuit de verte en op luchtfoto’s zijn ook rijen drakentanden in het afgesloten duingebied ten zuiden van de Heerenduinweg te zien. Sommige stukken in de duinen zijn behoorlijk overwoekerd door struikgewas. Misschien kan een drakentandarts of drakengebitsverzorger ze ‘ns een drakentandsteenbehandeling geven?
Fotobijschrift: Stukje drakentandversperring in de IJmuidense duinen bij IJmuiderslag. Foto: Erik Baalbergen, 2025