In deze rubriek staan we stil bij een typisch IJmuidens onderwerp aan de hand van een foto en naar aanleiding van de actualiteit, een stukje geschiedenis, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon een van de mooie taferelen die IJmuiden biedt. In deze aflevering aandacht voor de trap tussen de Wilhelminakade en de Stationsstraat.

Door Erik Baalbergen

Opnieuw ligt een tastbare herinnering aan IJmuidens verleden onder vuur vanwege de ‘vooruitgang’.  De gemoederen rond de Schnellbootbunker zijn nog maar net bedaard, nu deze betonkolos waarschijnlijk de status van Rijksmonument krijgt en de sloopplannen de prullenbak in kunnen. Maar de gemoederen rond een ander, ietsjes kleiner IJmuidens betonwerk zijn juist hoog opgelopen.

Dit keer betreft het de betonnen trap in het talud tussen de Wilhelminakade en de Stationsstraat, ter hoogte van de bocht in de Adrianastraat. Deze trap dreigt te verdwijnen. Ogenschijnlijk is het slechts een gewone en zelfs ietwat verwaarloosde trap, maar veel Oud-IJmuidenaren hebben er herinneringen liggen en voetstappen achtergelaten.

Talud en spoorlijn

Eerst even iets over het talud. Na de opening van het kanaal in 1876, begint de nederzetting IJmuiden, aanvankelijk een paar dienstgebouwen en personeelswoningen, uitbundig te groeien door de opkomst van de visserij en aanverwante bedrijvigheid. Omdat het buitenkanaal regelmatig verstopt dreigt te raken door de aangemeerde vissersschepen, wordt de Vissershaven in het duingebied ten zuidwesten van IJmuiden aangelegd. De Maatschap IJmuiden, de latere Maatschappij IJmuiden, moet de plannen voor de verdere ontwikkeling van IJmuiden hierop aanpassen.

De Bik en Arnoldkade vormt de zuidelijk begrenzing van het stratenplan van IJmuiden. Aan de zuidkant van deze kade ligt aanvankelijk een zandhelling naar de veel lager gelegen terreinen rond de in 1896 geopende Vissershaven. De helling wordt onderaan begrensd door de in 1899 geopende spoorlijn naar de Vissershaven en het visstation. Later wordt vanwege uitbreidingen van het spooremplacement de helling grotendeels vervangen door een betonwand.

IJmuiden breidt zich rond en na de eeuwwisseling op dezelfde hooggelegen duingronden uit naar het oosten, aanvankelijk nog steeds tussen het kanaal en de spoorlijn. De Koningin Wilhelminakade vormt de zuidelijke begrenzing van het woongebied ten oosten van de Oranjestraat. Ook hier ligt aan de zuidkant een helling vanwege de veel lager gelegen spoorlijn.

Trappen

Vanuit IJmuiden zijn de vishallen en de Vissershaven te bereiken via de naar het westen toe aflopende Bik en Arnoldkade, de visbrug ter hoogte van café Kamperduin, de hellende Stationsstraat tussen de Oranjestraat en het Stationsplein, en diverse houten en stenen trappen vanaf de Bik en Arnoldkade en de Wilhelminakade. Bovenaan de trappen vestigen zich diverse cafés om vermoeide kaairidders en scheepsbemanningen na hun zware werk op te vangen en om de visverkopers en  inkopers een stekkie voor het onderhandelen te bieden.

Twee van de trappen bestaan nog steeds: de stenen trap op de hoge hoek bij de Bik en Arnoldkade en de Oranjestraat/Stationsstraat, en de betonnen trap die nu met sloop bedreigd wordt. In hun bestaan zijn deze trappen door veel IJmuidense viswerkers, arbeiders en treingangers met voeten getreden en hebben ze ongetwijfeld wat opknapbeurtjes meegemaakt. Ook zijn deze trappen vaak getuigen geweest van de vele ‘dijkjeglijdende’ kinderen, die in viskisten of op oude matjes op de naastgelegen taluds naar beneden glijden.

Beton en Art Deco

Wanneer de eerste versie van de met verdwijning bedreigde trap tussen de Wilhelminakade en de Stationsstraat, destijds het Stationsplein, precies is aangelegd heb ik niet kunnen vinden. Ik vermoed zo rond 1902/1903. Op een oude prentbriefkaart in de Beeldbank van het Noord-Hollands Archief staat op dezelfde plek al een trap afgebeeld. De kaart is gedateerd op de periode 1900-1910, maar te zien aan de afgebeelde bebouwing aan de (latere) Wilhelminakade, en gebaseerd op plattegronden van IJmuiden van rond de vorige eeuwwisseling, dateer ik deze prentbriefkaart op rond 1903.

Het gebied bovenaan de trap is vlak na de vorige eeuwwisseling bebouwd. Vóór die tijd zal de trap nog niet nodig zijn geweest. Om de bewoners van het IJmuiden ten oosten van de Oranjestraat het omlopen naar het station IJmuiden en de bedrijvigheid rond de visserij te besparen en te behoeden voor valpartijen op het zanderige talud, zal een trap zijn aangelegd. Waarschijnlijk een houten trap.

Een zoektochtje in oude IJmuider Couranten levert een belangrijke aanwijzing op. In januari 1927 krijgt Meester’s Betonbouw te Amsterdam opdracht voor het ‘maken van een nieuwen trap vanaf het Stationsplein naar de Wilhelminakade’. Dat moet onze trap zijn. Het jaar valt ook midden in de periode van toepassing van de Art Deco stijl en verklaart de fraaie vormgeving van de gietijzeren leuningen.

Nieuwe trap

Ook tegenwoordig wordt de trap nog veel gebruikt, getuige het olifantenpaadje in het gras aan de overkant van de Stationsstraat. IJmuidenaren zijn immers recht door zee, niet alleen in woorden maar ook in het lopen van A naar B! De trap is in de loop der jaren verwaarloosd. De gemeente Velsen heeft in september 2022, bij de herinrichting van de Wilhelminakade, aangegeven dat de trap zou worden opgeknapt, maar dat is tot op heden nog niet gebeurd.

Tja, alle IJmuidense herinneringen ten spijt dreigt de trap nu te verdwijnen. Dit in verband met plannen van Zeehaven IJmuiden voor bebouwing langs de Stationsstraat, evenwijdig aan de Koningin Wilhelminakade. Deze plannen zijn onderdeel van de ontwikkeling van de spoorwegdriehoek, de ‘IJmuider Delta’. Bij de Oudkatholieke Engelmunduskerk verderop aan de Wilhelminakade zal dan een nieuwe trap worden aangelegd.

Hopelijk blijft de oude trap toch behouden en wordt deze opgeknapt. Maar als de, helaas niet-monumentale, trap dan toch moet verdwijnen, is het te hopen dat de Art Deco leuningen na een opknapbeurt hergebruikt worden bij de nieuwe trap. Dan blijven de herinneringen aan de trap tenminste nog een beetje tastbaar voortleven!

Fotobijschrift: De bijna honderdjarige trap in kwestie, gezien van onderaf, vanaf de Stationsstraat. Foto: Erik Baalbergen