Wekelijks legt Erik Baalbergen een typisch IJmuidens beeld vast, naar aanleiding van de actualiteit, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon vanwege de mooie taferelen die IJmuiden biedt. Achter elke foto schuilen wetenswaardigheden over IJmuiden. Deze week aandacht voor de rijke geschiedenis verbonden aan de Van der Zwaagstraat.
De Van der Zwaagstraat is een van de straten in oostelijk IJmuiden met bebouwing die ons doet herinneren aan voormalig Velseroord. Na de fusie met IJmuiden in 1926 wordt Velseroord onderdeel van IJmuiden-Oost. De Van der Zwaagstraat is verbonden aan verschillende stukjes IJmuider geschiedenis. De straat wordt in mei 1949 vernoemd naar Jan van der Zwaag. Jan is in de Tweede Wereldoorlog leider van een verzetsgroep in Velsen-Noord. Hij wordt in mei 1943 gearresteerd bij de Velserpont. Op 20 mei 1944 wordt hij gefusilleerd op de Waalsdorpervlakte bij Den Haag. Hij ligt begraven op de Eerebegraafplaats in Overveen.
Hoewel de Van der Zwaagstraat zijn naam pas zeventig jaar geleden krijgt, kent de straat een veel langere geschiedenis. Op een kaart uit 1729 komt deze al voor als onderdeel van de toenmalige Zeeweg. De Zeeweg loopt dan grofweg vanaf Driehuis naar het noordwesten en volgt ongeveer het tracé van de huidige Groeneweg, Zeeweg, Van der Zwaagstraat en de Staalhavenweg aan de overkant van het kanaal. De weg loopt tussen de buitenplaatsen Velserbos en Watervliet en langs de buitenplaatsen Rooswijk en Westerwijk tot aan de noordoostelijke punt van de duinvallei Breesaap, bij de Beverwijkse buitenplaats Westerhout. In de loop der jaren wordt het tracé bij onder meer Driehuis en de huidige vogelbuurt verlegd.
Door de aanleg van het kanaal tussen 1865 en 1876 wordt de Zeeweg in twee stukken gehakt. Ten zuiden van het kanaal behoudt de Zeeweg tot in 1901 zijn naam. Het stuk tussen de kruising met de Kalverstraat en Kerkweg (de latere Stationsweg) en het kanaal krijgt in 1901 de naam Kanaalweg. Het tracé loopt immers vanuit het centrum van Velseroord – ongeveer waar nu het stadhuis aan Plein 1945 staat – naar het kanaal. Bij de samenvoeging van IJmuiden en Velseroord in november 1926 wordt de Kanaalweg weer Zeeweg, om verwarring met de Kanaalstraat in IJmuiden te voorkomen.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt de bebouwing tussen de Willemsbeekweg en de Lagersstraat gesloopt ten behoeve van schootsveld. Na de oorlog verdwijnt ten gevolge van de wederopbouw een stuk Zeeweg in dit gebied. Het tracé tussen de Lange Nieuwstraat en de De Noostraat wordt onderdeel van Plein 1945. De Zeeweg tussen de De Noostraat en de Lagersstraat verdwijnt voor nieuwbouw van het wijkje rond de Stolstraat. De Zeeweg tussen de Lagersstraat en het Noordzeekanaal blijft bestaan maar krijgt de naam Van der Zwaagstraat.
Na de opening van het kanaal en met het groeien van IJmuiden wordt in 1883 de IJmuider spoorlijn langs de zuidoever van het kanaal als aftakking van de lijn tussen Haarlem en Uitgeest in gebruik genomen. Hierdoor loopt de Zeeweg dood tegen de spoorlijn. In het verlengde van de Zeeweg komt een onbewaakte spoorwegovergang in de vorm van een klaphekje aan elke kant van de rails. Een klaphekje is een schuin geplaatst hek dat vanzelf dichtvalt. Hoewel er twee klaphakjes zijn, wordt de spoorwegovergang onder de naam ‘klaphekje’ of ‘klaphekkie’ een begrip onder IJmuidenaren.
Veel IJmuidenaren maken gebruik van het klaphekje om vanuit oostelijk IJmuiden met het pontje van Donkersloot – ook al zo’n begrip in het IJmuidense – naar het werk aan de overkant van het kanaal te gaan. Donkersloot verzorgt tussen 1910 en 1963 een particuliere veerdienst over het kanaal. Aanvankelijk vertrekt het bootje vanaf een steiger in het verlengde van de Zeeweg. Later vertrekt het vanaf een steiger nabij de spoorbrug, iets meer naar oosten. Van het klaphekje zelf rest niets meer. De herinnering aan het klaphekje leeft nog voort in de hoofden van veel IJmuidenaren als een levensgevaarlijke onbewaakte spoorwegovergang. Het woonhuis met de naam ‘Het Klaphekje’ aan de Van der Zwaagstraat herinnert nog aan het café met dezelfde naam, nabij het klaphekje.