De Tweede Wereldoorlog heeft, naast herinneringen, verhalen en foto’s, ook tastbare sporen nagelaten in en rond IJmuiden, in de vorm van verdedigingswerken in de duinen en bossen, de grote bunkers in het havengebied, straatnamen, en graven van en monumenten ter herinnering aan verzetsmensen en oorlogsslachtoffers. In aanloop naar de viering van tachtig jaar bevrijding besteed ik in deze rubriek aandacht aan een aantal van deze sporen. In deze aflevering zijn dat straten vernoemd naar tijdens de oorlog gesneuvelde Velsense verzetslieden.

Door Erik Baalbergen

In IJmuiden en andere delen van Velsen zijn diverse straten vernoemd naar Velsense verzetslieden die tijdens de Tweede Wereldoorlog het leven lieten voor de vrijheid van Nederland. Ook deze straatnamen zijn tastbare sporen van de Tweede Wereldoorlog.

Wederopbouw en stratenplan

Na de sloop van delen van IJmuiden tijdens de oorlog en het puinruimen na de bevrijding, is het tijd voor de wederopbouw. Zoals op een plattegrond van Openbare Werken uit 1947 goed te zien is, lopen dwars door IJmuiden drie kaalgeslagen stroken. Dit zijn de trieste resten van de Duitse sloopactiviteiten voor de aanleg van schootsvelden richting de Kleine Sluis en Zuidersluis, de Noordersluis en de Velserspoorbrug. (Deze brug lag toen waar nu de pont vaart.) Terwijl in het schootsveld rond de Oranjestraat de meeste vooroorlogse straten blijven bestaan, maken Dudok en de zijnen een nieuw stratenplan voor de twee andere schootsvelden.

Groenstrook en Heuvelwijk

Ten behoeve van het schootsveld richting de Noordersluis verdwijnen straten als de Willem Beukelszoonstraat, Lippersheystraat, Cornelius Drebbelstraat, Mahustraat, James Wattstraat, Tasmanstraat en het Tasmanplein. Dit gebied wordt bij de wederopbouw grotendeels een groenstrook tussen de duinen en het kanaal, met onder meer het Gijzenveltplantsoen en het Moerbergplantsoen. Ten noorden van de Kennemerlaan verrijst de Heuvelwijk, genoemd naar een geplande maar nooit aangelegde uitzichtheuvel.

In de Heuvelwijk komen nieuwe straten volgens het wederopbouwplan. De vooroorlogse straatnamen keren hier niet terug. Enkele van die straatnamen, zoals James Wattstraat en Tasmanstraat, worden later wel opnieuw gebruikt voor andere straten. Net als voor nieuwe straten elders in Velsen wordt gekozen voor namen van tijdens de oorlog omgekomen verzetslieden uit Velsen, als huldebetoon. Voor Heuvelwijk zijn dit Gulikersstraat, Homburgstraat, Van Leeuwenstraat, Van Poptaplantsoen en Warmenhovenstraat. De keuze wordt bevestigd met een raadsbesluit op 13 juli 1948. De straatnaambordjes krijgen een korte toevoeging over de naamgever.

Richting Velserspoorbrug

Bij de aanleg van het schootsveld richting de Velserspoorbrug, vanaf de sportterreinen bij de Kickvorsch – ongeveer waar nu de Petrakerk staat – tot voorbij de Willebrordstraat, verdwijnen ook hele straten. De Kickvorschweg, Stormvelderweg, Hobbemastraat, Albert Cuypstraat, Engelmundusweg, Achter Stationsweg, Koekoekstraat en Palmenstraat worden voorgoed van de kaart geveegd. Van diverse nog bestaande straten verdwijnt een deel van het tracé.

Na de oorlog worden voor nieuwe straten tussen de Kalverstraat en de latere Lange Nieuwstraat, en tussen de Lagersstraat en de P.J. Troelstraweg, ook namen van omgekomen Velsense verzetslieden gebruikt. Het zijn Bonekampstraat, Van Broekhuijsenstraat, Gjertsenstraat, Van Nieuwkoopstraat, De Noostraat, De Pagterstraat, Sieraadstraat, Stokmanplantsoen, Stolstraat, Strengholtstraat en Van der Zwaagstraat. De naamkeuze wordt bekrachtigd met een raadsbesluit op 10 mei 1949. De straatnaambordjes krijgen ook een korte toevoeging over de naamgever.

Plein 1945

De De Noostraat – let op de tweede ‘De’ die onderdeel van de straatnaam is! – wordt als het ware de nieuwe toegangsweg tot IJmuiden. Het nieuwe plein waaraan later het Velsense gemeentehuis zal verrijzen, krijgt ter herinnering aan het bevrijdingsjaar de naam Plein 1945.

Buiten de twee schootsvelden ligt de C. van der Doesstraat. Deze straatnaam wordt in 1995 vastgesteld. De straat ligt pal naast en parallel aan de Schoutenstraat, tussen de Wijk aan Zeeërweg en de IJmuiderstraatweg.

Straatnaambordjes

In de loop der jaren zijn in beide voormalige schootsvelden de meeste oorspronkelijke straatnaambordjes met toevoegingen vervangen door bordjes zonder toevoegingen. Op verzoek van de Historische Kring Velsen en het Comité 4 & 5 mei Velsen zijn in het kader van de viering van 60 jaar bevrijding in 2005 veel borden weer vervangen door nieuwe straatnaamborden met een toevoeging over de naamgever.

Ter gelegenheid van die actie wordt op 5 mei 1945 symbolisch het straatnaambord Plein 1945 in de Burgerzaal van het gemeentehuis onthuld in bijzijn van nabestaanden van de naamgevers van de andere straten. Dit bord heeft de toevoeging ‘Jaar van de bevrijding na de Tweede Wereldoorlog’.

Boekje

Bij deze gelegenheid wordt ook het boekje ‘Eén koers, één strijd, de vrijheid. Velsense verzetslieden geëerd met straatnamen’ van Guus Hartendorf gepresenteerd. In dit boekje staan verhalen achter de in de oorlog gesneuvelde Velsense verzetslieden naar wie een straat in Velsen is genoemd. Een indrukwekkend relaas van verzetsdaden van Velsenaren tijdens de oorlogsjaren. Opdat wij niet vergeten…

Fotobijschrift: Rechts nog een van de weinige oorspronkelijke straatnaamborden met toevoeging. Links de nieuwe versie uit 2005. Naast dit bord van de De Pagterstraat hangen nog enkele oorspronkelijke straatnaamborden van de Gjertsenstraat en Gulikerstraat aan gevels in die straten. Foto: Erik Baalbergen, 2025