De Tweede Wereldoorlog heeft, naast herinneringen, verhalen en foto’s, ook tastbare sporen nagelaten in en rond IJmuiden, in de vorm van verdedigingswerken in de duinen en bossen, de grote bunkers in het havengebied, straatnamen, en graven van en monumenten ter herinnering aan verzetsmensen en oorlogsslachtoffers. In aanloop naar de viering van tachtig jaar bevrijding besteed ik in deze rubriek aandacht aan een aantal van deze sporen. In deze aflevering aandacht voor explosieve erfstukken van de Tweede Wereldoorlog in en rond IJmuiden.

Door Erik Baalbergen

Tijdens de oorlogsjaren hebben Duitsers en geallieerden rond IJmuiden flink gestrooid met kogels, granaten, mijnen, bommen en ander explosief spul. Veel munitie had direct funeste gevolgen, zoals we eerder in deze rubriek over de bombardementen op IJmuiden konden lezen. Maar niet alle afgeworpen geallieerde bommen zijn direct ontploft. Ook is niet alle hier opgeslagen Duitse munitie gebruikt in de oorlog of meegenomen naar der Heimat na de oorlog. En na de bevrijding liggen het strand en de duinen nog vol Duitse landmijnen. Kortom, explosieve en levensgevaarlijke aandenkens van de Tweede Wereldoorlog.

Erfenis

Een deel van deze erfenis is direct na de oorlog opgespoord, opgegraven en gecontroleerd afgevoerd, Een ander deel is later gevonden, of moet nog gevonden worden, bij graafwerkzaamheden, onderzoek of toeval.

De Canadese bevrijders stellen na de bevrijding van Velsen op 8 mei 1945 snel orde op zaken. Hierbij worden de Duitsers ontwapend en Duitse krijgsgevangen ingezet voor onder meer het ruimen van landmijnen. De verzamelde munitie wordt opgeslagen in depots. Maar daarmee is het gevaar nog niet geweken…

Ontploffingen

Op de zomerse donderdag 12 juli 1945 ontploffen twee munitiedepots in onze omgeving. Nadat ’s middags rond kwart over vier al een opslagplaats bij Beverwijk is geëxplodeerd, ontploft rond acht uur ’s avonds een munitiedepot bij Slingerduin, tussen Westerveld en de Heerenduinweg. Hier ligt veel munitie van de bij de bevrijding ontwapende Duitsers verspreid opgestapeld in het bos en in bunkers. De explosies houden enkele dagen aan. Bij de explosies zijn enkele doden en veel gewonden te betreuren. De luchtdruk en rondvliegende granaten veroorzaken in het zuidelijk deel van IJmuiden veel schade aan de huizen en andere gebouwen.

Op zondagmiddag 17 maart 1947 ontploft even na half zes in de duinen achter Westerveld opnieuw een bunker vol munitie. Deze explosie veroorzaakt een krater van tien meter diep. Brokken beton worden tot honderden meters in de omtrek gevonden. Een zandregen overspoelt IJmuiden en er sneuvelen weer veel ruiten in de omgeving.

Piepers

Over de oorzaken van de ontploffingen bestaat geen zekerheid. Wel worden door de explosies veel onontplofte stukken munitie ongecontroleerd verspreid over de oostelijke Heerenduinen, rond het Slingerduin. Veel daarvan is in de loop der jaren geruimd, maar er ligt nog steeds een en ander. Het gebied trekt avontuurlijke munitieverzamelaars, die met piepers – metaaldetectoren – op jacht zijn naar roestige maar vaak nog steeds explosieve trofeeën. De oude munitie is instabiel en kan onvoorspelbaar ontploffen. Al tientallen jaren is daarom het gebruik van metaaldetectoren en het zoeken naar metalen voorwerpen in de bodem van de Heerenduinen verboden.

Demonteren

Minstens net zo gevaarlijk zijn blindgangers, onontplofte bommen. Zo wordt op dinsdag 15 juli 1969 – een kleine week voordat de mens zijn eerste stap op de maan zet – bij het afgraven van een stuk duin tussen Duinwijk en Zeewijk, achter de sporthal en tussen de Planetenweg en de Heerenduinen, een verroeste duizendponder gevonden. De blindganger is een zware Amerikaanse bom met tijdontsteking. Deze is waarschijnlijk tijdens een van de geallieerde bombardementen in 1944 op de schnellbootbunkers bij de Haringhaven afgeworpen.

De bom kan niet worden vervoerd en wordt een dag later ter plekke gedemonteerd. Omdat een explosie tot veel gewonden en schade kan leiden, moeten zo’n tweeduizend gezinnen uit Duinwijk en Zeewijk op woensdagochtend enkele uren evacueren en hun huis met open ramen achterlaten. Ik kan me vaag herinneren dat ik als zevenjarig jongetje ‘verplicht’ enkele uren in het Moerbergplantsoen moet spelen. De bom wordt zonder problemen onschadelijk gemaakt.

Opblazen

Graafwerkzaamheden in en rond IJmuiden moeten voorafgegaan worden door explosievenonderzoek, vooral als het sinds de oorlog onaangeroerd terrein betreft. Regelmatig worden bij dergelijke onderzoeken, maar ook tijdens wandelingen in de oostelijke Heerenduinen, nog explosieve erfstukjes gevonden. Deze worden door het Team Explosieven Veiligheid en de Explosieven Opruimingsdienst Defensie meestal naar een ‘veilige’ plek gebracht, zoals het strand tussen IJmuiden en Bloemendaal, en daar gecontroleerd tot ontploffing gebracht. Een enkele keer wordt een explosief te instabiel geacht voor vervoer en wordt deze ter plekke tot ontploffing gebracht, zoals vorig jaar begin november na de vondst van een granaat in de Heerenduinen.

Onder water

Niet alleen op land ligt munitie, maar ook in de havens en op zee. Zo vindt op 10 maart 2010 een duiker in de Vissershaven een bom. Deze ligt daar veilig, en wordt een paar weken later, als omwonenden zijn geëvacueerd, naar zee gesleept en een dag later tot ontploffing gebracht. Op volle zee vissen vissers en baggeraars dikwijls explosief oorlogstuig op. Na melding bij de Kustwacht treedt een protocol in werking om het explosief veilig af te voeren.

Zo zie je maar, het is tachtig jaar na dato in en rond IJmuiden nog steeds uitkijken geblazen voor explosieve erfstukken van de Tweede Wereldoorlog.

Fotobijschrift: Recente vondsten van explosieve erfstukken van de Tweede Wereldoorlog ergens bij IJmuiden. Foto: Domein Fysieke Leefomgeving, gemeente Velsen