We staan even stil bij een typisch IJmuidens onderwerp aan de hand van een foto en naar aanleiding van de actualiteit, een stukje geschiedenis, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon een van de mooie taferelen die IJmuiden biedt. In deze aflevering aandacht voor een blik op de Vissershaven aan het begin van de vorige eeuw.

Door Erik Baalbergen                            

Deze keer nemen we aan de hand van een prentbriefkaart uit de oude schoenendoos een kijkje in het verleden. De kaart toont een ingekleurde afbeelding van de ‘Visschershaven met Vischhal’ te ‘Ijmuiden’, zoals het onderschrift vermeldt. Even ter oriëntatie: we bevinden ons in de eerste jaren van de twintigste eeuw en we kijken vanaf het uiteinde van de in 1896 geopende Vissershaven naar het noordwesten.

Vishallen

Links in de verte zien we het pantserfort met de Nederlandse vlag op het hoogste punt. Daaronder zien we de kop van de haven. De grote hal aan de kade is de eerste stenen Rijks-Vischhal van IJmuiden. Deze 145 meter lange en 15 meter brede hal is in de jaren 1899-1900 gebouwd. De vishal staat in de volksmond bekend als de Hal van Lely, genoemd naar minister van Waterstaat Cornelis Lely. Rechts daarvan, boven het pad omhoog, zien we een opvallend gebouw met vijf schuine daken. Dit is de Coöperatieve Vischhal van Planteijdt aan het Sluisplein.

Weer rechts daarvan tot helemaal rechts op de afbeelding zien we een rij panden aan de Bik en Arnoldkade. Het pand zichtbaar rechts vanaf de Coöperatieve Vischhal, is het in 1896 geopende Café Kamperduin. Onderaan het talud voor de Bik en Arnoldkade zien we treinwagons staan op de in 1899 geopende spoorlijn. De eerste vistrein rijdt hier op maandag 9 november 1899.

Ingekleurd

Volgens de poststempels is de kaart in maart 1908 verstuurd vanuit IJmuiden naar iemand in Oostzaan. De kosten zijn welgeteld 1 cent. De afbeelding is destijds al ingekleurd, dus niet recentelijk met kunstmatige intelligentie (AI). Vroeger kleurden fotografen en kunstenaars soms zwart-witfoto’s voor prentbriefkaarten in. Een precies klusje! De kleuren waren niet altijd natuurgetrouw maar maakten de prentbriefkaarten wel mooier en aantrekkelijker. Zo ook dit plaatje van de Vissershaven.

Het exacte jaar van de foto is mij niet bekend. Sowieso is de foto niet na 1908 gemaakt, gezien de datum van de poststempels aan de achterzijde. Omdat de Hal van Lely in 1900 in gebruik is genomen en we al activiteiten op de kade vóór de hal zien, zitten we wel in de twintigste eeuw. Op grond van het grote lege stuk tussen de treinwagons en de haven kunnen we de periode nog iets nader bepalen. Op dit kale stuk grond is in de jaren 1904-1905 de Nieuwe Vischhal van de Rijksvischafslag gebouwd, de latere Hal B. De foto is dus ergens in de periode 1900-1904 gemaakt.

Veranderd

In de ruim honderdtwintig jaar tussen de foto en het heden is er veel veranderd. Zo zou een fotograaf nu op een schip moeten staan om de foto vanuit een zelfde positie te maken. De Vissershaven is in de loop der jaren immers naar het zuidoosten toe verlengd. De Hal van Lely, die tijdens de Tweede Wereldoorlog onherstelbaar is beschadigd, en de gebouwen links en rechts daarvan zijn geheel verdwenen. De Coöperatieve Vischhal, de panden daaromheen en de meeste panden aan de Bik en Arnoldkade zijn verdwenen. Alleen Kamperduin staat er nog.

Zoals al aangegeven, is op het onbebouwde stuk grond Hal B verrezen en later weer verdwenen. Het talud langs de Bik en Arnoldkade is ruim tien jaar na het maken van de foto vervangen door de hoge betonnen wand, die nog steeds de Halkade “siert”. De spoorlijn is al jaren verdwenen; vistreinen rijden niet meer vanuit onze haven. Het talud op de voorgrond heeft al vroeg in de twintigste eeuw plaatsgemaakt voor een kade. De vissersbootjes van de afbeelding zijn de loop der jaren vervangen door steeds modernere vissersschepen. Op de plek van de afgebeelde kade meert tegenwoordig dagelijks een ferryschip van DFDS aan.

Bruggetje

Naast Kamperduin vormen het pantserfort en de kop van de haven nog een bruggetje naar het heden. Het fort ligt bij het maken van deze foto op de noordoever van de kanaalmonding. Bij de aanleg van de Noordersluis en het graven van het Noorderbuitentoeleidingskanaal in de jaren twintig van de vorige eeuw is het fort op een eiland komen te liggen. Net als op deze foto wappert ook tegenwoordig nog regelmatig onze driekleur bovenop het fort op Forteiland. Op de kop van de haven, op de foto ogenschijnlijk nog een landtongetje, staat sinds de jaren vijftig het vissersmonument.

Wat je al niet kunt vertellen bij zo’n prachtig doorkijkje naar IJmuidens verleden! En dan heb ik het nog niet eens gehad over de achtergronden van de getoonde vishallen, waar een hele strijd tussen vissers, reders, visafslagers en vishandelaren schuil gaat…

Op de foto:
Ingekleurde prentbriefkaart uit het begin van twintigste eeuw met een blik vanaf het uiteinde van de Vissershaven naar het noordwesten. (Schaefers Kunst-Chromo Amsterdam, No. 16, eigen collectie)