Wekelijks legt Erik Baalbergen een typisch IJmuidens beeld vast, naar aanleiding van de actualiteit, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon vanwege de mooie taferelen die IJmuiden biedt. Achter elke foto schuilen wetenswaardigheden over IJmuiden. In deze aflevering aandacht voor de totstandkoming van het vissersmonument op de kop van de haven.

De wintermaanden, en dan vooral de vrije dagen rond kerst en de jaarwisseling, zijn bij uitstek geschikt om te genieten van het ochtendgloren en de soms een beetje ‘mist’-ieke zonsopkomsten, zonder daarvoor vroeg je bed uit te komen. Dan moeten het weer en de bewolking natuurlijk wel meewerken! Dit was onder meer vorige week zondag het geval. De zon ging op de midwintertijd van ca. twaalf minuten voor negen op. Maar vanaf een uur voor zonsopkomst kleurde de zuidoostelijke hemel al meer dan vijftig tinten rood, roze en oranje. Een foto van zo’n fraaie ochtendhemel is eigenlijk maar een flauw aftreksel. Voor mij een uitdaging om er toch een typisch IJmuidens plaatje van te maken. En dan is de kop van de haven een pracht van een locatie, omdat de vissershaven zich dan uitstrekt in de richting van de opkomende zon. Het vissersmonument mag daarbij niet ontbreken.

De geschiedenis van het IJmuider vissersmonument begint in 1952

Begin dat jaar maakt burgemeester Kwint van Velsen bekend dat maandag 28 januari 1952 is bestempeld tot rouwdag voor de bij de laatste stormen op zee omgekomen vissers en andere zeevarenden. Kort daarvoor is de IJmuidense trawler ‘Alkmaar’ (IJM 31) tijdens een zware storm vergaan en zijn zeelieden van andere schepen omgekomen. De plaatsgenoten worden opgeroepen om die dag de vlag halfstok te hijsen. In de Oud-Katholieke kerk aan de Koningin Wilhelminakade wordt ’s avonds een herdenkingsdienst gehouden.

Op de rouwdag maakt een werkcomité onder voorzitterschap van burgemeester Kwint de plannen bekend voor de oprichting van een vissersmonument voor hen, die op zee bleven, en voor hen, die hun dierbaren moesten afstaan. IJmuiden heeft in tegenstelling tot andere vissersplaatsen als Katwijk, Den Helder en Egmond nog geen eigen monument. Het monument zal in de buurt van de vissershaven komen. Het Comité Vissersgedenkteken IJmuiden hoopt de benodigde gelden binnen enkele weken te verkrijgen via spontane giften vanuit de visserij en de gehele Nederlandse bevolking.

In november 1952 maakt het comité bekend dat het vissersmonument op advies van Dudok op de kop van de vissershaven, nabij de steiger van de reddingboot Neeltje Jacoba gaat komen. Een commissie van deskundigen met de beeldhouwer M. Andriessen, de directeur van het Haarlemse Frans Halsmuseum H.P. Baard en de architect W.M. Dudok zullen verder adviseren bij de keuze van kunstenaar en ontwerp. Een half jaar later is gekozen voor een ontwerp van de Amsterdamse beeldhouwer H.M. Wezelaar: een drie meter hoog bronzen beeld van een in werkkleding gestoken visserman met een stormlantaarn in de rechterhand. De visserman kijkt naar zee en staat op de zuidpunt van een noord-zuid gerichte en met bazaltstenen beklede dijk. Het beeld toont ‘de visser in zijn werk en tevens als de dodenwacht – de kameraad – die de overleden visser herdenkt’.

Als onderdeel van zijn voorstudie woont Wezelaar enkele maanden in IJmuiden. Hij is geregeld langs de kant en in de vishallen te vinden om een indruk te krijgen van personen die in de visserij werkzaam zijn. Deze helpen hem graag. Enkele in de ogen van Wezelaar markante personen poseren voor hem. Na de zomer gaat Wezelaar aan de slag in zijn atelier in Amsterdam. In de zomer van 1954 is het beeld op een derde van de ware grootte klaar en wordt deze in Parijs machinaal vergroot. Daarna komt het beeld naar Nederland voor afwerking door Wezelaar. Begin 1955 gaat het beeld naar de Haarlemse bronsbeeldgieter Binder. In april dat jaar wordt het bronzen beeld tijdelijk geëxposeerd in het Stedelijk Museum in Amsterdam, op een tentoonstelling ter gelegenheid van de tiende viering van Bevrijdingsdag. Daarna verhuist het beeld definitief naar IJmuiden.

Op 8 juli 1955 onthult koningin Juliana om twaalf uur het vissersmonument door een dundoek van het beeld te laten glijden.
Daarna legt zij een krans namens het gehele Nederlandse volk. (Op dezelfde dag stelt zij bij de Tegeltjesmarkt het nieuwe hospitaalkerkschip ‘De Hoop’ officieel in dienst.) Na een grondige opknap- en schoonmaakbeurt worden in 2015 plaquettes met de namen van omgekomen vissers uit IJmuiden onthuld aan de westelijke zijde van de ‘dijk’. Bijna 65 jaar na de onthulling is de visserman nog steeds een rots in de branding voor hen, die hun dierbaren moesten afstaan aan de zee.