Wekelijks staat Erik Baalbergen aan de hand van een foto stil bij een IJmuidens onderwerp naar aanleiding van de actualiteit, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon een van de mooie taferelen die IJmuiden biedt. In deze aflevering aandacht voor de Keizer Wilhelmstraat.

Door Erik Baalbergen

De Keizer Wilhelmstraat staat bij veel IJmuidenaren vooral bekend als ‘de straat van’ Breezicht. De straat loopt tussen de Kanaalstraat en de Breesaapstraat, maar dat is niet altijd zo geweest. Een interessante vraag is: waarom wordt eind negentiende eeuw in IJmuiden een straat vernoemd naar een militaristische en dan nog levende Duitse keizer, die er op uit is om Duitsland nog groter te maken? Voor zover ik kan nagaan is IJmuiden de enige plaats in Nederland met een Keizer Wilhelmstraat.

De straat is genoemd naar Wilhelm II, de laatste Duitse keizer en koning van Pruisen. Wilhelm II heette voluit Friedrich Wilhelm Viktor Albert von Preußen. De in 1859 in Berlijn geboren Wilhelm is een kleinzoon van de Britse koningin Victoria en verwant aan diverse Europese vorstenhuizen. Hij trouwt in 1881 met Augusta Victoria van Sleeswijk-Holstein-Sonderburg-Augustenburg, naar wie het in 1908 geopende hotel Augusta is genoemd. Wilhelm II is van 1888 tot in 1918 staatshoofd van het Duitse keizerrijk en koning van Pruisen.

Vanwege zijn vele reizen met zijn jacht Hohenzollern II naar het buitenland wordt hij de ‘Reisekaiser’ genoemd. In 1918 wordt hij aan het einde van de Eerste Wereldoorlog afgezet. Wilhelm vlucht naar Nederland. Hij koopt in Doorn het landgoed Huis Doorn op de Utrechtse Heuvelrug en gaat daar in 1920 wonen. Hier overlijdt in 1921 zijn vrouw Augusta Victoria. Hij hertrouwt en blijft hier tot zijn dood in juni 1941 in ballingschap wonen. Zijn lichaam bevindt zich nog steeds in het mausoleum op het landgoed.

Waarom een Keizer Wilhelmstraat? In 1891 bezoekt het Duitse keizerlijke paar met hun jacht IJmuiden. Ter gelegenheid hiervan besluit de Maatschappij IJmuiden een straat naar de keizer te noemen: de Keizer Wilhelmstraat. Mr. A.J.E.A. Bik, de directeur van de Maatschappij IJmuiden, ontvangt in juli 1891 een brief uit Den Haag van de Duitse ambassade, waarin de keizer het vernoemen van de straat goedkeurt, mits koningin-regentes Emma ook toestemming geeft. De brief vermeldt: ‘Keiser Wilhelm-Straat’, maar een kniesoor die daar op let! De bijzondere straatnaamgeving haalt in september 1891 diverse landelijke nieuwsbladen: ‘Men heeft te IJmuiden, als herinnering aan het bezoek van den Duitschen Keizer, eene straat den naamgegeven van: Keizer Wilhelmstraat’.

Het tracé komt al voor op een door de Maatschap IJmuiden in 1885 opgesteld bouwplan voor de uitbreiding van IJmuiden ten oosten van de Oranjestraat. De Kanaalstraat wordt naar het oosten toe doorgetrokken en loopt met een flauwe bocht voor het ‘Gebouw voor Christelijke Belangen’ langs. Dit Nederlands Hervormde kerkgebouw is in 1880 gebouwd. Het ligt de eerste jaren afgezonderd in het duingebied ten oosten van IJmuiden. De latere Keizer Wilhelmstraat loopt vanaf de westzijde van dit kerkgebouw naar het zuiden en wordt uiteindelijk doorgetrokken tot aan de Koningin Wilhelminakade. Hoewel de Maatschappij IJmuiden de straat al in 1891 zijn naam heeft gegeven, stelt de gemeente Velsen de naam pas in 1902 officieel vast met een raadsbesluit.

In de aanloop naar het vijftigjarig bestaan van IJmuiden verschijnt in de Telegraaf in de dagelijkse column ‘Spotternij of Sotternij’ een open brief gericht aan keizer Wilhelm, die dan in ballingschap in Doorn woont. De brief is ondertekend door Janus Traanbroek, die zichzelf ‘eere-voorzitter van het buurtcomité van de Keizer Wilhelmstraat in IJmuiden’ noemt. De brief opent met ‘Lieber Wilhelm!’ Hij vraagt de ex-keizer om ‘een kleine gift om op passende wijze mee te kunnen doen aan de feesten ter eere van IJmuiden’s stichting, vijftig jaar geleden’. ‘Waar moeten wij nu onze lampionnetjes, ons dennengroen en ons draaiorgel van bekostigen, om nog niet eens te spreken van de versnapering die wij onze straatgenoten hadden toegedacht! Hebben wij daarvoor vijf en twintig jaar geleefd in een straat die naar je genoemd is, de eenige straat in vijf of zes werelddeelen, Wilhelm.’ 

In de column wordt verder de spot gedreven met de voormalige Duitse expansiedrift van Wilhelm en het ‘onoverwinnelijke eskader’ dat naar Amsterdam opvoer, een knipoog naar zijn jacht dat via IJmuiden naar Amsterdam voer tijdens een van zijn keizerlijke reizen. De tekst verschijnt een dag voor de vijftigste verjaardag van IJmuiden ook in de IJmuider Courant.

Van de oorspronkelijke bebouwing rond de straat is niets meer terug te vinden. In 1967 wordt het Gebouw voor Christelijke Belangen gesloopt. De nabij gelegen Comitéschool en Van Tuijll-Kleuterschool worden eveneens gesloopt. In 1969 verrijst op deze hoek het Algemeen Gemeentelijk Bejaardentehuis Breezicht. Rond 2000 wordt de kolos vervangen door de nieuwbouw van het huidige Woonzorgcentrum Breezicht.

Begin jaren tachtig van de vorige eeuw wordt de Keizer Wilhelmstraat opgesplitst door de aanleg van een speelterrein tussen de Breesaapstraat en de Bloemstraat. 

Met een raadsbesluit uit 1983 wordt het deel tussen Koningin Wilhelminakade en de Bloemstraat ‘Adrianastraat’ genoemd. 

Het stuk tussen Breesaapstraat en Kanaalstraat blijft Keizer Wilhelmstraat heten, als enige in vijf of zes werelddelen…

Foto:

De Keizer Wilhelmstraat gezien vanaf de Breesaapstraat naar het noorden, met rechts Breezicht en links de in de tweede helft van de vorige eeuw gebouwde portiekflats. Foto: Erik Baalbergen