In deze rubriek staan we stil bij een typisch IJmuidens onderwerp aan de hand van een foto en naar aanleiding van de actualiteit, een stukje geschiedenis, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon een van de mooie taferelen die IJmuiden biedt. In deze aflevering aandacht voor het voormalige Antonius Ziekenhuis: deel 1 – de voorgeschiedenis.

Door Erik Baalbergen

In deze rubriek heb ik in het verleden aandacht besteed aan zowel de voormalige, in 1922 gesloten tuchtschool aan de Zeeweg als aan het in 1971 geopende Zeewegziekenhuis. In de jaren daartussen was het voormalige Antonius Ziekenhuis lange tijd gevestigd in de voormalige tuchtschool, die gestaan heeft op het huidige Notenboomplein. Hoewel dit gebouw al weer ruim vijftig jaar geleden werd gesloopt, leeft het nog altijd voort in de – dikwijls nare – herinneringen van veel IJmuidenaren. Toch hebben ook veel IJmuidenaren hier het eerste levenslicht aanschouwd. Deze aflevering gaat over voor de voorgeschiedenis van het Antonius Ziekenhuis.

Tuchtschool en HBS

De geschiedenis van het gebouw waarin het Antonius Ziekenhuis was gehuisvest, begint in 1906 met de start van de bouw van een tuchtschool op het zandgebied De Zanders ten zuiden van Velseroord aan de Zeeweg. Toentertijd was de Zeeweg een zandweg tussen Driehuis en Velseroord, het latere IJmuiden-Oost. In april 1908 wordt de tuchtschool officieel geopend. Amper veertien jaar, op 1 april 1922, later sluit de tuchtschool haar deuren en komt het gebouw leeg te staan.

De gemeente vraagt de regering, die eigenaar van het pand is, om het te mogen inrichten als ziekenhuis. Maar helaas krijgt het gebouw een andere bestemming. Bij aanvang van schooljaar 1922-1923 betrekt de Rijks HBS van Velsen het gebouw. In 1926 verhuist deze school naar de nieuwbouw op het Hanenland aan de Briniostraat, het huidige hoofdgebouw van het Vellesan College. De voormalige tuchtschool aan de Zeeweg komt dan weer leeg te staan. Ruim een jaar later, op 30 november 1927 wordt hierin het ‘St. Antonius-Ziekenhuis’ geopend. Maar het pad naar de opening gaat niet over rozen…

Eigen ziekenhuis

Al vanaf de opening van het Noordzeekanaal in 1876 groeien IJmuiden en zijn bevolking flink. Als bovendien vanaf het begin van de twintigste eeuw steeds meer industrie zich in en rond IJmuiden en rond de kanaalmonding vestigt, groeit de behoefte aan een eigen ziekenhuis. Men is aangewezen op de ziekenhuizen in Haarlem. In een tijd waarin het verkeer over de weg en het ambulancevervoer nog echt op gang moeten komen is deze situatie verre van ideaal.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog is een ziekenopvang bij IJmuiden echt noodzakelijk. Het Rode Kruis richt een noodhospitaal in op het Sluiseiland voor de gewonden van schepen die op mijnen zijn gelopen en vissersschepen die mijnen in hun netten hebben gekregen. Ondanks de oorlogsgevaren op zee is de zeevisserij een welkome en lucratieve inkomstenbron voor de vissers in het neutrale Nederland. Veel vissers wagen vanuit IJmuiden hun leven.

Paters en zusters

De paters kapucijnen, die zich in 1909 in Velseroord aan de Willemsbeekweg hebben gevestigd en die de lokale bevolking niet alleen met woorden maar vooral ook met daden willen bijstaan, hebben al vanaf 1911 plannen voor een ziekenhuis in Velseroord. Maar het blijft jarenlang bij slechts plannen. In 1917 maken zij samen met de zusters Franciscanessen uit Aerdenhout concrete plannen voor een permanent ziekenhuis voor de zieken uit Velseroord en IJmuiden. De paters kopen hiervoor een stuk grond aan de Zeeweg nabij het kloostercomplex.

Weerstand

Vooruitlopend op de bouw van een permanent ziekenhuis starten de zusters Franciscanessen een ziekenboeg aan de Zeeweg. Ze vragen de gemeente Velsen toestemming en een geldlening. Maar de plannen wekken weerstand op onder de Velsenaren. Men is bang dat de ziekenzorg een puur rooms-katholieke aangelegenheid zal worden. Er wordt zelfs een handtekeningenactie tegen de ziekenhuisplannen gehouden. Ook binnen de gemeenteraad is er veel weerstand, maar uiteindelijk gaat de gemeente wel akkoord met de bouw.

Helaas krijgen de paters en de zusters de financiering niet rond. Een gift vanuit de Duitse keizerlijke marine aan de gemeente, als dank voor de goede zorgen voor de gewonde opvarenden van de Duitse torpedoboot V69 in 1917, en bestemd voor ‘werken van liefdadigheid’ in IJmuiden, mag niet baten. Voorlopig wordt toch weer afgezien van de bouw van een permanent ziekenhuis.

Fotobijschrift: Het Antonius Ziekenhuis in 1937 op een door Loendersloot uitgegeven prentbriefkaart. Foto: Noord-Hollands Archief / Collectie van prentbriefkaarten van de Provinciale Atlas Noord-Holland, inv.nr. 44615.