Duik in de geschiedenis van Koelhuis IJsvries

In deze rubriek staan we stil bij een typisch IJmuidens onderwerp aan de hand van een foto en naar aanleiding van de actualiteit, een stukje geschiedenis, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon een van de mooie taferelen die IJmuiden biedt. In deze aflevering aandacht voor Koelhuis IJsvries.

Door Erik Baalbergen

Zoals ik eerder in deze rubriek aangaf, zijn de voorbereidingen voor de bouw van het appartementencomplex DOK 01 op het terrein ingeklemd tussen het Sluisplein, de Kanaalstraat, het Nova College Scheepvaart en de Ericssonstraat in volle gang. Het terrein heeft er jarenlang kaal bij gelegen en is deels als parkeerplaats gebruikt. Onlangs zijn er hekken om het terrein geplaatst en heeft er explosievenonderzoek plaatsgevonden. Zeer recentelijk zijn de drie woonhuizen op de zuidoosthoek gesloopt. Bijna veertig jaar geleden werd hier een typisch IJmuidens complex gesloopt: dat van Koelhuis IJsvries. Een duikje in de geschiedenis.

Van zout naar ijs                   

Tot aan het begin van de jaren negentig van de negentiende eeuw wordt vers gevangen vis aan boord van vissersschepen ontdaan van de ingewanden en worden de vissenbuikjes gevuld met zout om de vis te conserveren. Dat verandert na de ontdekking dat onderkoeling met ijs veel beter werkt en hygiënischer is. Aanvankelijk gebeurt dat met natuurijs, dat ’s zomers vanuit Noorwegen wordt aangevoerd en ’s winters uit de vijvers bij de Velsense buitenplaatsen wordt gehakt.

Met de groei van de visserij neemt de vraag naar ijs toe. Het aanbod van natuurijs voldoet niet meer en men stapt over op kunstijs. Vanaf eind 1897 produceert de Firma Wed. S.J. Groen als eerste kunstijs in IJmuiden, in de kunstijsfabriek ‘IJmuiden’. In de jaren daarna komen er steeds meer kunstijsfabrieken in bedrijf, zoals die van de maatschappij Doggersbank in 1899, Noordpool in 1905, Groenland in 1911 en Shamrock in 1916. De meeste ijsfabrieken staan aan de Zuidzij, de zuidkant van de Vissershaven.

Bier en koeltechniek

Op 24 september 1911 wordt de eerste steen gelegd van een ijsfabriek aan de noordzijde van de haven, die van N.V. IJsfabriek aan het Sluisplein. De fabriek wordt gesticht door Louis Allard (1869-1948). Na zijn opleiding in Duitsland tot bierbrouwer begint hij in 1898 in Haarlem een bierbrouwerij onder de naam ‘Brouwerij ’t Spaarne’, later ‘Bierbrouwerij en IJsfabriek ’t Spaarne’ geheten. Hij doet hierbij veel ervaring op met koeltechniek. In 1910 stapt hij uit het bierbrouwersvak. Vanwege zijn kennis van koeltechniek wordt hij benaderd voor de oprichting van een kristalijsfabriek voor de IJmuider Vischhandelvereeniging, de N.V. IJsfabriek.

De fabriek wordt gebouwd door de firma P. Heere & Zoon uit IJmuiden. In 1912 start de productie van enkele tientallen tonnen ruwijs per dag met achttien man. De productie stijgt snel; in 1916 is deze gestegen tot 175 ton per dag. Er is tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) veel vraag naar ijs voor de visserij omdat Nederland als neutraal land veel vis op de Noordzee vangt en deze exporteert naar de ons omliggende landen.

Koelhuis

Na de oorlog daalt de visexport en neemt de vraag naar ijs af. De ‘IJsfabriek voor de Vischhandelvereeniging’ gaat zich dan ook richten op het koelen en invriezen van levensmiddelen, zoals eieren, boter, vis, vlees en fruit. Vanaf 1928 luidt de naam ‘IJsfabriek voor de Vischhandelvereeniging en Koelhuis IJsvries’ en weer later ‘IJsvries’. De producten worden in gescheiden koelruimten opgeslagen. Door de bevolkingsgroei tussen de wereldoorlogen neemt de vraag naar koelruimte toe en breidt IJsvries naar het zuiden uit, richting Bik en Arnoldkade.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog worden verschillende gebouwen getroffen door bommen. Bij bombardementen in 1944 wordt zelfs een derde van de bedrijfsgebouwen verwoest. Na de bevrijding vindt herbouw plaats. Koelhuis IJsvries is de eerste IJmuidense ijsfabriek die na de oorlog weer in bedrijf gaat. IJsvries legt zich ook toe op het diepvriezen van vis en later groente, fruit en andere levensmiddelen. Het bedrijf breidt verder uit, door aankoop van oude huizen in de omgeving, deels voor bewoning en deels voor de bouw van nieuwe koelruimten. Een dochteronderneming van IJsvries koopt begin vijftiger jaren de voormalige PEN-centrale aan de Kanaaldijk en gebruikt deze tot in de tweede helft van de jaren zestig voor de koeling van bloembollen. Bij het vijftigjarig bestaan in 1961 heeft Koelhuis IJsvries 71 koel- en vriesruimten in gebruik. Er zijn dan, seizoensafhankelijk, 150 tot 300 personen aan het werk.

Overname

In 1967 gaan Goudvries, Frigo en Koelhuis IJsvries samenwerken. Per 1 januari 1971 wordt deze combinatie onderdeel van de VEM-groep. Uiteindelijk neemt Goudvries Koelhuis IJsvries over. Goudvries verkoopt in 1971 een groot deel van de gebouwen van Koelhuis IJsvries tussen de Kanaalstraat en de Frogerstraat, aan de firma Polyvis, dat in 1973 gaat samenwerken met Kopaco Kunststoffen en verder gaat als Kopaco-Polyvis BV. Deze firma gebruikt de gebouwen tussen de Prins Hendrikstraat en Frogerstraat voor de productie, en die tussen de Kanaalstraat en de Prins Hendrikstraat voor de opslag van polystyreen kistjes voor de visindustrie en andere verpakkingsmaterialen.

Brand

Op 8 oktober 1975 ‘s morgens tegen elf uur breekt bij werkzaamheden op een dak brand uit. Binnen korte tijd wordt het complex van Kopaco-Polyvis in het blok tussen Kanaalstraat, Vischstraat, Prins Hendrikstraat en Visseringstraat in de as gelegd. Veel Oud-IJmuidenaren kunnen zich deze felle brand met heftige rookontwikkeling nog goed herinneren. Het bedrijf was al eerder van plan om de oude gebouwen te vervangen door nieuwbouw. Uiteindelijk verhuist het bedrijf naar de Middenhavenstraat. In 1976 koopt de gemeente de grond van het afgebrande complex.

In 1973 koopt het bedrijf Addressing & Mailing Services International (A&MSI), dat gespecialiseerd is in het verpakken en verzenden van poststukken, de twee gebouwen ‘Leeuwarden’ en ‘Spitsbergen’ van het voormalige Koelhuis IJsvries complex tussen de Kanaalstraat en de Frogerstraat. Het pand van A&MSI grenzend aan de Ericssonstraat is een van de laatste nu nog aanwezige panden van het Koelhuis IJsvries complex.

Verval, sloop en woningbouw

Goudvries blijft eigenaar van het voormalige Koelhuis IJsvries complex tussen het Sluisplein en de Kanaalstraat, met onder meer met het karakteristieke pand met opschrift ‘Anno 1911 Koelhuis IJsvries’. Dit complex staat sinds het begin van de jaren zeventig leeg. De gemeente wil de panden van Goudvries en de grond, dat grotendeels van het Staatsvissershavenbedrijf is, kopen voor woningbouw. Maar de koop laat jarenlang op zich wachten door onduidelijke procedures en perikelen rond het bestemmingsplan.

Uiteindelijk worden in 1984 de meeste, inmiddels vervallen gebouwen tussen de Kanaalstraat en het Sluisplein, inclusief woonhuizen op de daken van enkele panden, gesloopt. Sindsdien ligt het terrein braak. Pas na bijna veertig jaar zijn de eerste activiteiten van nieuwbouw, die van appartementencomplex Dok 01, zichtbaar. Bij de afgraving van de braakliggende grond kwamen vorige week nog resten van de fundamenten van Koelhuis IJsvries tevoorschijn…

Fotobijschrift: De karakteristieke gevel van Koelhuis IJsvries aan het Sluisplein, zoals velen het zich ongetwijfeld nog herinneren. Foto: P. Korpershoek, juli 1975. Noord-Hollands Archief/Beeldcollectie van de gemeente Velsen, inv.nr. 13667.