De Popbunker aan de Kromhoutstraat

De Tweede Wereldoorlog heeft, naast herinneringen, verhalen en foto’s, ook tastbare sporen nagelaten in en rond IJmuiden, in de vorm van verdedigingswerken in de duinen en bossen, de grote bunkers in het havengebied, straatnamen, en graven van en monumenten ter herinnering aan verzetsmensen en oorlogsslachtoffers. In aanloop naar de viering van tachtig jaar bevrijding besteed ik in deze rubriek aandacht aan een aantal van deze sporen. In deze aflevering aandacht voor de torpedo-opslagbunker voor Schnellbootbunker 1, oftewel de Popbunker aan de Kromhoutstraat.

Door Erik Baalbergen

Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt het strategisch aan de monding van het Noordzeekanaal gelegen IJmuiden door de Duitsers omgebouwd tot een versterkte vesting, als onderdeel van de Atlantikwall. Onder meer wordt de IJmuidense Haringhaven een uitvalbasis voor Duitse Schnellboten. Met deze snelle motortorpedoboten voert de Duitse Kriegsmarine torpedoaanvallen uit op geallieerde koopvaardijschepen op de Noordzee en in de kustwateren. Ook worden ze ingezet voor het leggen van zeemijnen en het escorteren van grote oorlogsschepen.

Schnellbootbunker

Om deze Schnellboten een veilige haven tegen geallieerde bombardementen te bieden, bouwen de Duitsers Schnellbootbunkers. Aan het toenmalige uiteinde van de Haringhaven, zo’n beetje waar nu grote pakhuizen aan de Kotterkade staan, verrijst schnellbootbunker 1. Deze bunker heeft overdekte insteekhaventjes voor tien Schnellboten. Verder zijn er magazijnen, betonnen brandstoftanks, een werkplaats en manschapverblijven.

In de duinen ten zuiden van Schnellbootbunker 1 wordt een bunker met ‘baunummer 5606’ voor de opslag van torpedo’s gebouwd. De bunker van gewapend beton komt in november 1941 gereed. Met muren van tweeëneenhalve meter dik en een dak van drie meter dik kan deze torpedo-opslagbunker wel wat bommetjes verdragen.

Tijdens geallieerde bombardementen in 1944 raakt Schnellbootbunker 1 onherstelbaar beschadigd. Na de oorlog wordt een groot deel van die bunker door de Canadezen opgeblazen. De resten worden in latere jaren bij de vergroting van de Haringhaven en de bouw van koelhuizen gesloopt.

Blok beton

De torpedobunker aan de later aangelegde Kromhoutstraat overleeft alle bombardementen en slooprondes. Het is een massief ogend blok beton van 46 meter lang, 16 meter breed en 6 meter hoog. De bunker wordt in het rapport ‘IJmuiden Havens en Sluizen’ van de Monumentencommissie uit 1987 wel beschreven maar niet monumentwaardig geacht.

Er zijn twee ingangen, één aan de noordzijde en één aan de oostzijde. Deze ingangen hebben, naast de gebruikelijke stalen deuren, een extra afsluitmogelijkheid in de vorm van betonnen valblokken, die met een lier bediend worden. Het dak wordt gedragen door twee rijen van vijf zware kolommen en een betonnen balkconstructie.

Smalspoor

De torpedo’s worden met behulp van stalen monorails aan het plafond en een smalspoor binnen en buiten de bunker naar de motortorpedoboten in Schnellbootbunker 1 vervoerd. In de bunker is een stalen draaischijf waarmee de smalspoorlorries op negentig graden dwars georiënteerde rails kunnen worden gezet. Rond de ingang is nog steeds een stukje van het smalspoor aanwezig. Binnen, in de vloer van de hoofdgang, is het tracé van het smalspoor goed te zien.

De bunker wordt tot 1966 door de Nederlandse Marine gebruikt. Later wordt de bunker eigendom van de gemeente Velsen. In de jaren zeventig wordt hij gebruikt als opslag voor Openbare Werken en als botenberging door de Zeeverkenners.

Er zit muziek in

In 1977 laat Velsens ambtenaar jeugdzaken Kwakkel mogelijkheden onderzoeken om de bunker te verbouwen tot oefenruimtes voor bandjes, die er dan kunnen oefenen zonder geluidsoverlast voor de buurt. Begin 1978 plaatst B en W van Velsen deze verbouwing op een lange lijst van projecten waaruit de gemeenteraad kan kiezen voor uitvoering als onderdeel van een meerjarenplan. De raad vindt de kosten van bijna drie ton te hoog en wijst de verbouwing af.

In juni 1980 brengt de Projectgroep Bunker met de nota ‘Er zit muziek in de bunker’ de verbouwing nogmaals onder de aandacht van B en W. Inmiddels hebben al vijftien bandjes uit Velsen belangstelling getoond. Coördinator Kruisselbrink van de projectgroep heeft berekend dat de verbouwing, door vereenvoudiging van de plannen en zelfwerkzaamheid, slechts anderhalve ton hoeft te kosten. Verder stelt hij een exploitatieplan voor.

Popbunker

In 1982 komt er groen licht voor de verbouwing. In september 1984 wordt de Popbunker “met hapjes en ambtenaren” geopend. Veel bandjes uit zowel de eigen plaats en regio als daarbuiten oefenen hier, soms al tientallen jaren. Zelfs voetballegende Willem van Hanegem heeft er medio jaren tachtig met een vriendin enkele maanden geoefend voor de opname van een elpee.

De betonnen kolos is na ruim veertig jaar nog steeds Popbunker. De buitenkant is vrij origineel en heeft zelfs nog iets van de originele beschildering. Het interieur is modern, met oefenruimtes en een opnamestudio.

Gevaren

Hoewel het beton stevig oogt en bescherming biedt, schuilen er toch gevaren, zo bleek een kleine vijf jaar geleden. De popbunker ligt op het laagste punt van de Kromhoutstraat. Na een forse hoosbui in oktober 2020 klotst regenwater tegen de toegangsdeur en sijpelt het over de drempel naar binnen, de gang in. Niet fijn met al die apparatuur. Om herhaling te voorkomen is een waterkering voor de ingang gemaakt.

Ook dreigen gevaren als achterstallig onderhoud en sloop, net als voor andere IJmuidense bunkers, zo bleek eind vorig jaar rond Schnellbootbunker 2. Hopelijk blijft die ellende de Popbunker bespaard. De gebruikers betalen huur, dus de eigenaar mag daar ook wel wat tegenover zetten. Begin van dit jaar lezen we dat erfgoedvereniging Heemschut wil dat de Popbunker een monumentenstatus krijgt. Hopelijk lukt dat, en kan de Popbunker als zodanig blijven bestaan.

Zelf ’s een kijkje binnen nemen? De Popbunker is dit jaar tijdens de landelijke Bunkerdag op 24 mei geopend voor belangstellenden.

De Popbunker aan de Kromhoutstraat, gezien vanaf de voorzijde. Foto: Erik Baalbergen