In deze rubriek staan we stil bij een typisch IJmuidens onderwerp aan de hand van een foto en naar aanleiding van de actualiteit, een stukje geschiedenis, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon een van de mooie taferelen die IJmuiden biedt. Ter gelegenheid van de viering van tachtig jaar bevrijding in deze aflevering aandacht aan de bevrijding van IJmuiden.
Door Erik Baalbergen
Nadat ik de afgelopen twee maanden in deze rubriek aandacht heb besteed aan de nog zichtbare en tastbare sporen van de Tweede Wereldoorlog in en rond IJmuiden, zet ik vandaag de bevrijding van Velsen en daarmee van IJmuiden in de schijnwerper. Deze bevrijding vond vandaag, 8 mei 2025, precies tachtig jaar geleden plaats.
Wageningen
We gaan even ruim tachtig jaar terug in de tijd. Het is 4 mei 1945. In het hoofdkwartier van de Britse veldmaarschalk Montgomery op de Lüneburger Heide wordt ’s avond om half zeven een document getekend waarmee de Duitse troepen zich in onder meer de nog bezette gebieden in Nederland overgeven.
Een dag later, op 5 mei, bespreken de Canadese generaal Foulkes en de Duitse generaal Blaskowitz, in het bijzijn van prins Bernhard, in Hotel De Wereld in Wageningen het document met de voorwaarden. Prins Bernhard is bevelhebber van de Binnenlandse Strijdkrachten, waarin de samenwerkende verzetsgroepen zijn gebundeld in de laatste fase van de oorlog. Deze 5 mei geldt als de dag van de bevrijding van Nederland. Wageningen is sinds 1948 de bron van het bevrijdingsvuur dat jaarlijks via fakkelestafettes over ons land wordt verspreid. In Velsen komt het vuur op Plein 1945 aan.
Canadezen
Voordat Blaskowitz tekent, wil hij de garantie dat zijn troepen niet in handen van de Russen vallen en dat prins Bernhard de Binnenlandse Strijdkrachten onder controle houdt. Een dag later wordt er nog verder onderhandeld en wordt de overgave van de Duitse troepen in het bezette deel van Nederland definitief. Nog een dag later, op 7 mei, trekken Britse en Canadese troepen deze bezette gebieden in.
De Canadese 1e Infanteriedivisie gaat orde op zaken stellen in Noord- en Zuid-Holland. Het Royal Canadian Regiment en het Hastings & Prince Edward (‘Hasty P’) Regiment krijgen Velsen toegewezen. In de ochtend van 8 mei komen de eerste Canadezen van het Royal Canadian Regiment vanuit Haarlem in Velsen aan. Daarmee begint de feitelijke bevrijding van Velsen. De stoet met ronkende motoren, walmende jeeps en sigaretten en chocola uitdelende Canadese soldaten wordt uitbundig begroet door een juichende menigte. Ondanks de daardoor veroorzaakte verkeersopstoppingen zijn beide regimenten binnen een paar uur in Velsen gearriveerd.
IJmuidens ontzet
Het Royal Canadian Regiment wordt ondergebracht in IJmuiden. Hoofdkwartieren worden gevestigd in het hoofdbureau van politie en de Rijks HBS aan de Briniostraat. De manschappen vinden onderdak in de St. Antoniusschool en de St. Fransciscusschool. Intussen zijn de Canadezen druk in onderhandeling met de plaatselijke Duitse bevelvoerders over de lokale uitvoering van de in Wageningen getekende voorwaarden.
Op het moment dat de Canadezen Velsen binnen trekken, bevinden er zich 10.000 bewapende Duitsers van de landmacht (Wehrmacht) en 3.000 van de marine (Kriegsmarine) in de Festung IJmuiden. De landmacht geeft zich snel over aan de Canadezen. De overgave van de marine kost meer moeite. De Duitse marinecommandant Seeger weigert te onderhandelen. De overgave vindt uiteindelijk later maar zonder geweld plaats door persoonlijke inzet van de Canadese luitenant-kolonel George Renison van het Hasty P Regiment.
Orde op zaken
De Canadezen hebben de taak om orde op zaken te stellen in een grotendeels in puin liggend IJmuiden. Hierbij moeten niet alleen de Duitsers ontwapend worden. Ook bewaken ze Duitse troepen uit de wijde omtrek die in IJmuiden in kampen zijn verzameld tot het moment dat deze massaal naar Duitsland worden afgevoerd. Daarnaast bewaken ze wapen- en munitieverzamelpunten, kolen- en olieopslagplaatsen, voedseldepots en andere objecten tegen aanslagen en plunderingen. Duitse krijgsgevangen worden ingezet bij onder meer de inrichting van gevangenkampen en het opruimen van munitie.
De bevrijding van IJmuiden is niet een dagje voltooid. In boeken als ‘De bevrijding van Velsen van uur tot uur’ van Siebe Rolle, Paul Steenbakker en Peter Veldheer en ‘Velsen bezet en Bevrijd’ van Guus Hartendorf is veel te lezen over de Festung IJmuiden tijdens en na de oorlog. Op de website van Comité 4 en 5 mei Velsen (4en5meivelsen.nl) is het eerstgenoemde boek online in te zien en worden meer boeken over de Tweede Wereldoorlog in Velsen genoemd.
Herdenken en vieren
Voor IJmuidenaren is het belangrijk om te weten hoeveel impact de Tweede Wereldoorlog heeft gehad en nog heeft op IJmuiden en IJmuidenaren die de oorlog direct of indirect hebben meegemaakt. Mede daarom moeten we op 4 mei blijven herdenken en op 5 mei blijven vieren. En laten we op 8 mei ook denken aan de bevrijding van IJmuiden en Velsen. Misschien ‘8 mei IJmuidens ontzet’ als lokale feestdag introduceren?
Fotobijschrift: Re-enactende Canadese soldaten als bevrijders van IJmuiden poseren even voor de fotograaf tijdens het bevrijdingsfeest in 2023 op Plein 1945. Een paar uur later zullen ze in de Ampèrestraat de laatste Duitsers in de Festung IJmuiden overmeesteren. Foto: Erik Baalbergen, 2023ypi