In deze rubriek staan we stil bij een typisch IJmuidens onderwerp aan de hand van een foto en naar aanleiding van de actualiteit, een stukje geschiedenis, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon een van de mooie taferelen die IJmuiden biedt. In deze aflevering aandacht voor de IJbunker en de recente sloopplannen.

Door Erik Baalbergen

Sloop dreigt voor een deel van de IJbunker, de imposante betonnen kolos aan de Westerduinweg en de Haringhaven. Met een lengte van 245 meter, een breedte van 75 meter en een hoogte van ruim 17 meter is het de grootste bunker van ons land. Van de drie in ons land gebouwde schnellbootbunkers is de IJbunker het enige nog bestaande exemplaar. Het is dus geen ‘duikbootbunker’, zoals deze bunker dikwijls wordt bestempeld.

Schnellboot

Een schnellbootbunker is een overdekte, tegen luchtaanvallen beschermde haven voor schnellboten. Een schnellboot is een snelle motortorpedoboot die Duitsland voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog bouwde. De torpedoboten werden door de Duitse Kriegsmarine op de Noordzee en in kustwateren ingezet voor aanvallen op geallieerde koopvaardijschepen. Met een snelheid van zo’n 65 kilometer per uur voeren ze op een vijandelijk schip af, lanceerden hun torpedo’s en keerden direct weer om. Ze werden ook gebruikt voor het leggen van zeemijnen en het escorteren van grote oorlogsbodems.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn in IJmuiden twee schnellbootbunkers gebouwd als onderdeel van de Atlantikwall. Schnellbootbunker 1 stond aan de kop van de Haringhaven en kwam in november 1941 gereed. In 1942 startte de bouw van de nog grotere Schnellbootbunker 2 bij de ingang van de Haringhaven. De muren en het dak van deze bunker waren vier meter dik. De bunker bevatte veertien ligplaatsen en vier droogdokken voor scheepsonderhoud en -reparatie. De bunker is nooit afgebouwd; in 1944 werd de bouw gestaakt.

Onder vuur       

De schnellbootbunkers werden in 1944 doelwit van zware geallieerde bombardementen. Schnellbootbunker 1 raakte onherstelbaar beschadigd en werd na de oorlog door de Canadezen opgeblazen. De Lancasters, die hun langwerpige en ruim vijf ton zware ‘tallboys’ boven het IJmuidense havengebied afwierpen, konden Schnellbootbunker 2 niet klein krijgen. We kennen deze later als de IJbunker.

Industriële mineralen

De IJbunker kwam lichtbeschadigd uit de oorlog en werd al spoedig in gebruik genomen als haringpakhuis. Later is een deel van de bunker in gebruik geweest als distributiecentrum van de Vomar, Een ander deel werd gebruikt door overslagbedrijf De IJbunker. Sinds achtenveertig jaar is Cebo Holland BV een grootgebruiker van de bunker voor de productie, opslag en distributie van industriële mineralen die gebruikt worden bij onder meer olie- en gasboringen. Vandaag de dag heeft Cebo de hele bunker in gebruik. Toch kent de IJbunker twee eigenaren.

Opnieuw onder vuur

Tachtig jaar na de bombardementen ligt de IJbunker opnieuw onder vuur. Figuurlijk nu, want de eigenaar van het zuidoostelijke deel van de bunker, de vastgoedpoot van de Vomar, Hoorne Vastgoed, heeft sloopplannen voor dit deel. Cebo werd verrast door deze plannen; het bedrijf had juist de afgelopen jaren geïnvesteerd in dit deel van de bunker voor de opslag van ruwe grondstoffen. Enkele weken geleden leek het erop dat de sloop al was begonnen. Een sloopbedrijf was druk bezig op het dak. Het puin kwam via een leiding direct in een vrachtwagen terecht.

Helaas heeft de bunker geen monumentenstatus en blijkbaar kan de eigenaar er mee doen wat hij wil. Wel met de benodigde vergunningen natuurlijk. De sloop wacht formeel nog op een vergunning tot het mogen vernietigen van het zomerverblijf van de gewone dwergvleermuis. Als die vergunning binnen is, kan de sloop per 1 januari beginnen. Momenteel worden dakbedekking en asbest verwijderd.

Circulair beton

Volgens een bericht van Hoorne Vastgoed naar aanleiding van de commotie is het plan om, onder het motto ‘building the future, recycling the past’, het 250.000 ton beton te recyclen tot 250.000 kuub circulair beton. Eigenlijk willen ze dit erfgoed gewoon oogsten. Het beton is te gebruiken bij de bouw van betaalbare woningen, waarbij dan 60.000 ton CO2 minder uitstoot is. Ongetwijfeld duurzaam, maar wel ten koste van een uniek stuk erfgoed.

De sloopplannen hebben aardig wat stof doen opwaaien, zowel plaatselijk als landelijk. Kranten en andere media kopten berichten als ‘uniek verdedigingswerk in IJmuiden onder vuur’, ‘misser’

‘vergeten’ Schnellbootbunker kan voltreffer worden’ en ‘Wordt de grootste bunker van Nederland gesloopt?’. De plannen hebben ook diverse instanties en organisaties wakker geschud.

Rijksmonument

Erfgoedvereniging Heemschut heeft al voor de zomer de toenmalige staatssecretaris van media en cultuur verzocht om de schnellbootbunker versneld aan te wijzen als Rijksmonument. Het Bunkermuseum IJmuiden is een petitie gestart, die afgelopen weekend al bijna 4700 keer is ondertekend. De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE), die onder meer de onderdelen van de Atlantikwall inventariseert en heeft gesproken met de eigenaar en de gemeente, beveelt de bunker als Rijksmonument aan. De gemeente Velsen juicht deze aanbeveling toe.

Eind vorige week kwam het bericht dat de bunker voorlopig nog niet gesloopt mag worden en dat de gemeente Velsen een ‘voorbescherming tot monument’ heeft opgelegd. Zou de IJbunker ook de huidige zware aanval weer overleven?

Fotobijschrift foto 1: Op deze vanaf de hoge vuurtoren in 1949 gemaakte foto is goed te zien dat Schnellbootbunker 2 aan de monding van de Haringhaven niet is afgebouwd. Foto: Noord-Hollands Archief / Beeldcollectie van de gemeente Velsen, inv.nr. 14927