Wekelijks staat Erik Baalbergen aan de hand van een foto stil bij een IJmuidens onderwerp naar aanleiding van de actualiteit, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon een van de mooie taferelen die IJmuiden biedt. In deze aflevering aandacht voor enkele minder bekende, voormalige op het IJmuider grondgebied gelegen en in straatnamen vernoemde velden.

Velsen is van oudsher een agrarische gemeenschap. Rondom het dorp en tussen het dorp en de duinen in het westen lagen veel landerijen, boerderijen en beboste gebieden. Op oude kaarten en in oude kranten vinden we namen als De Ratels, De Lagers, De Koekoek, Het Beekmansbosch, Hanenveld, Koeienland, Patersveld, De Zanders, De Kickvorsch, Musschenbuurt, Claeswalle, De Drie Hoekjes, De Tusschenbeeken, Velserduyn, Oost(er)duin en De Hei. Met de kanaalgraverij en de groei van IJmuiden zijn veel landerijen en de bijbehorende veldnamen verdwenen. Een enkeling kent een naam misschien nog uit eigen herinnering of van horen zeggen. Sommige veldnamen leven nog voort in straatnamen. Deze week nemen we een paar van deze in straatnamen vernoemde “velden” onder de loep.

De Koekoek, de Lagers en De Ratels

Tijdens de gemeenteraadsvergadering van 17 augustus 1909 worden de namen van de Koekoekstraat, de Lagersstraat en de Ratelstraat vastgesteld. In de notulen lezen we in verband met de naamgeving: ‘De heer Netscher vraagt naar den oorsprong van de namen door den heer van Tuyll voorgesteld. Een koekoek is een vogel, maar Lagerstraat, houdt dat verband met een drank, en Ratelstraat met den Aschman? De heer van Tuyll antwoordt dat de namen ontleend zijn aan landerijen.’ Niet naar een vogel, een biersoort en de ratel van de vuilnisophaler (asman) dus. Het voorstel om deze straten de Julianastraat, Mecklenburgstraat en Hertog Hendrikstraat te noemen wordt verworpen…

Het gebied De Lagers komen we al tegen op een kaart uit de zeventiende eeuw als ‘De Laegies’. Het gebied ligt grofweg ten noorden van de huidige De Noostraat en Stationsweg en ten oosten van de Zoutmanstraat, een voormalig stuk Zeeweg. De Lagers strekt zich een eind naar het noorden uit. 

Een groot deel van het gebied verdwijnt bij de aanleg en de daarop volgende verbredingen van het kanaal. In het zuidelijk deel van de Lagers ligt tegenwoordig de woonwijk ingeklemd door De Noostraat, Zoutmanstraat en Kanaaldijk. De Lagersstraat ligt echt in het voormalige De Lagers.

De bij de Lagersstraat gelegen Ratelsstraat ligt niet in het gebied waar het naar genoemd is. De Ratels is een gebied dat grofweg ten oosten van de huidige Zeeweg en ten zuiden van de Groeneweg ligt. In de twintiger jaren van de vorige eeuw is De Ratels grotendeels bebost en een geliefd wandelgebied. Het bos wordt in de daarop volgende jaren gerooid voor de aanleg van de vogelbuurt.

De Koekoekstraat is vernoemd naar een bebost terrein De Koekoek in het voormalige Velseroord, het tegenwoordige IJmuiden-Oost. Waar De Koekoek precies lag heb ik niet kunnen achterhalen. 

Wel is bekend dat kanaalgravers zich tijdens de kanaalwerken ook in De Koekoek vestigden. De Koekoekstraat was een zijstraat van de Lagersstraat en is bij de wederopbouw verdwenen.

Beekmansbos

Het Beekmansbosch is een voormalig bosgebied dat ligt ingesloten door de huidige Willemsbeekweg, Velserduinweg, Kalverstraat en Zeeweg. Het bos is in de achttiende eeuw aangelegd als het voorbos van de hofstede Velseroogh. Deze hofstede lag ter hoogte van het huidige Marktplein. 

Na de sloop van Velseroogh wordt het grondgebied verkaveld en wordt ene Jan Beekman eigenaar van het voorbos. 

De naam Beekmansbosch komt al vanaf begin negentiende eeuw voor. Tijdens de kanaalgraverij ontwikkelt zich hier de kanaalgraverskolonie De Heide. In de loop van de twintigste eeuw wordt het hele gebied bebouwd. Op het terrein van de voormalige Zaanlandse Houthandel verrijst na de grote brand van juni 1977 tussen de Kalverstraat en de Piet Heinstraat een complex met koopappartementen rond een binnenterrein. Dit terrein krijgt in 1982 de naam Beekmansbos. Het tegenwoordige Beekmansbos ligt op het voormalige Beekmansbosch.

De Zanders

De Zanders of Sanders is een gebied met zandgrond dat sinds de middeleeuwen als bouwland gebruikt wordt. De Zanders ligt tussen de tegenwoordige Velserduinweg, Zeeweg en Willemsbeekweg. Op De Zanders verrijzen onder meer de Tuchtschool dat later als Antonius Ziekenhuis wordt gebruikt, het latere Zeewegziekenhuis, de gemeentewerf aan de Velserduinweg, het Rode Dorp en de Paterskerk. Het hele gebied raakt in de loop der jaren verder volgebouwd. De huidige Zandershof en Zandersstraat liggen echt op de voormalige Zanders.

Foto:

Hoek van de Lagersstraat (links) en Ratelsstraat (rechts) in het voormalige gebied De Lagers. De vooroorlogse Lagerstraat liep vlak voor de woningen links op de foto, richting De Ruyterstraat. Bij de wederopbouw is de Lagerstraat rechtdoor getrokken richting Piet Heinstraat en is voor deze woningen een driehoekig pleintje ontstaan. Foto: Erik Baalbergen