Wekelijks staan we in deze rubriek aan de hand van een foto stil bij een IJmuidens onderwerp naar aanleiding van de actualiteit, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon een van de mooie taferelen die IJmuiden biedt. In deze aflevering aandacht voor de Heidestraat.
Door Erik Baalbergen
De Heidestraat ligt in het deel van IJmuiden dat lang geleden Velseroord heette. Tot in 1926 heette deze straat ‘Schoolstraat’. Die naam is niet zo vreemd, omdat in 1907 een gemeenteschool aan deze straat werd geopend. Later zat de muziekschool in dat gebouw.
Waarom de naamsverandering in 1926? In dat jaar werden Nieuw-IJmuiden en Velseroord officieel bij IJmuiden gevoegd. In het oorspronkelijke IJmuiden, het tegenwoordige Oud-IJmuiden, was ook al een Schoolstraat. Deze liep tussen de President Steijnstraat en de Kanaalstraat, in het blok tussen en parallel aan de tegenwoordige De Wetstraat en Helmstraat. Omdat er anders twee straten met de naam Schoolstraat in IJmuiden zouden zijn, werd de Schoolstraat in het voormalige Velseroord omgedoopt tot Heidestraat. De Schoolstraat in Oud-IJmuiden bleef de naam behouden, totdat de straat verdween bij de ‘opknapbeurt’ van de wijk in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw. In 1981 is de naam ‘Schoolstraat’ formeel ingetrokken.
Nederzetting
De Heidestraat is niet genoemd naar de plantensoort ‘heide’ maar naar de nederzetting de Heide. Deze nederzetting ontstond in 1865 door de toestroom van kanaalgravers. Alleenstaanden konden bivakkeren in houten keten rond de graafwerkzaamheden. Kanaalgravers met een gezin moesten zelf maar een onderkomen zoeken. Velen streken neer in het gebied ten westen van Velsen, waar ze hun eigen ‘woningen’ bouwden. In het begin waren dit eenvoudige houten of rieten hutjes en soms afgedekte kuilen in de grond, zonder enige voorzieningen. Zo ontstonden de nederzettingen de Heide en de Hoogeberg. Later werden de schamele hutjes vervangen door wat meer permanente bouwsels.
De oudste nederzetting, de Heide, lag rond de kruising van twee bestaande wegen: de Zeeweg en de Kerkweg. De Zeeweg liep tussen Driehuis en Wijk aan Zee, en volgde in het latere IJmuiden voor een groot deel het tracé van de huidige Zeeweg en de Van der Zwaagstraat. De Kerkweg liep vanaf het dorp Velsen westwaarts en sloot aan op de Zeeweg. De Kerkweg ten westen van de Zeeweg werd al snel spottend de Kalverstraat genoemd, naar de in die tijd zeer luxe straat in Amsterdam. Ten oosten van de Zeeweg werd de Kerkweg omgedoopt tot Stationsweg. De Zeeweg ten noorden van de kruising werd Kanaalweg genoemd.
Velseroord
De eerste bewoners van de Heide waren ook zo’n beetje de eerste bewoners van het tegenwoordige IJmuiden, natuurlijk afgezien van de bewoners van vóór 1865 van de paar boerderijen en voormalige buitenplaatsen ten westen van Velsen.
Naar de herkomst van de naam van de Heide kunnen we alleen maar raden. Vóór 1865 komt de naam in elk geval niet aantoonbaar voor ten westen van Velsen. Is de naam verwant aan de betekenis van Felisun, de Saksische naam voor Velsen: ‘heierf’? Of is het afgeleid van de naam van het perceel waarop de Heide ontstond? Is de naam in de volksmond ontstaan, daarbij denkend aan de armoedige omstandigheden van de bewoners rond de heidevelden in Drente? Wie het weet mag het zeggen! Op zeventiende en achttiende-eeuwse kaarten komt overigens, wel de naam Velser Hei (in diverse vormen) voor, maar deze ligt tussen Velsen en Driehuis, dus ten zuiden van het dorp.
Vanaf 1903 heten de Heide en de Hoogeberg gezamenlijk Velseroord. Vanaf rond de vorige eeuwwisseling krijgt Velseroord steeds meer eigen voorzieningen, zoals kerken, een theater- en filmzaal en een gemeentelijke school, aan de Schoolstraat, de latere Heidestraat. Hiermee is het cirkeltje van de Heidestraat weer rond! (Foto: Erik Baalbergen)