IJmuiden – Wekelijks legt Erik Baalbergen een typisch IJmuidens beeld vast, naar aanleiding van de actualiteit, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon vanwege de mooie taferelen die IJmuiden biedt. Achter elke foto schuilen wetenswaardigheden over IJmuiden. In deze aflevering aandacht voor een voormalige laan aan de Heerenduinweg als doorkijkje naar het verleden.
In en rond IJmuiden zijn diverse plekken waar je een klein uitstapje naar het verleden kunt maken. En dan heb ik het over plekken met zichtbare en tastbare sporen uit het verleden. Hoewel de aanleg van het kanaal en de havens, de uitbreidingen van IJmuiden en de vestiging van industrie aan de noordoever van het kanaal veel van die sporen hebben uitgewist, zijn er toch nog genoeg doorkijkjes naar het verleden aanwezig. Denk hierbij bijvoorbeeld maar aan oude huizen, fabriekspanden en andere gebouwen, het Forteiland met het negentiende-eeuwse Nederlandse fort en de voormalige aardappelveldjes en weilandjes in het bos- en duingebied rond IJmuiden. Van recente datum zijn de Duitse verdedigingswerken uit de Tweede Wereldoorlog in ons duingebied, zoals bunkers, tankmuren, drakentanden en tankgrachten.
Veel ouder zijn de restanten van eeuwenoude boerderijen, ploegsporen en andere door de mens achtergelaten sporen die dikwijls bij diepe graafwerkzaamheden tevoorschijn komen. Zo hebben kanaalgravers in 1866 bij de huidige zuidersluis gouden munten uit de vroege middeleeuwen gevonden. Wie weet wat er zich nog allemaal diep onder onze voeten bevindt. De ‘jonge duinen’, waar een groot deel van IJmuiden op gebouwd is, hebben veel sporen uit de middeleeuwen verborgen.
In en rond Velsen zijn ook sporen van het ‘rijke verleden’ aanwezig. Enkele eeuwen geleden zochten rijke Amsterdammers in de zomermaanden rust en ontspanning op hun buitenplaatsen buiten de stad om de stadse drukte en stank te ontvluchten. In de zestiende eeuw werden tegen de binnenduinrand rondom Velsen de eerste buitenplaatsen aangelegd, tussen de oevers van het Wijkermeer in het oosten en de duinen in het westen. Per schip was Velsen immers gemakkelijk via het IJ en het Wijkermeer vanuit Amsterdam te bereiken. Vaak werd een bestaande boerderij, ook wel hofstede genoemd, uitgebouwd tot buitenplaats. Zo’n buitenplaats bestond meestal uit een herenhuis omgeven door aangelegde natuur in de vorm van tuinen met vijvers, beekjes, lanen en beelden. In de loop der eeuwen verwisselden de buitenplaatsen dikwijls van eigenaar en wijzigden de grenzen. Uiteindelijk zijn veel buitenplaatsen verdwenen door verval en de aanleg van het kanaal. Velserbeek, Beeckestijn en Waterland hebben de tand des tijds doorstaan.
Op en rond het grondgebied van het tegenwoordige IJmuiden hebben ook (delen van) enkele buitenplaatsen gelegen, waaronder Tolsduijn, Plackersbosch, Velserduin, Velseroogh en Duijnvliet. We vinden weinig tastbaars meer terug van deze vergane glorie. De herenhuizen zijn vaak door verval al lange tijd verdwenen. De tuinen zijn voor een groot deel figuurlijk overwoekerd door de kanaalgraverij en de uitbreidingen van IJmuiden, en hebben plaats moeten maken voor huizen, straten en plantsoenen. Voor een deel zijn de tuinen ook letterlijk overwoekerd. In en bij het bosgebied van de Heerenduinen, in het gebied van de voormalige buitens Plackersbosch en Velserduin zijn ook nog restjes van oude lanen te vinden, dikwijls herkenbaar aan dubbele of enkele rijen bomen die ooit langs de lanen zijn aangeplant.
Aan de Heerenduinweg, een stukje westelijk van de grote ingang van het Nationaal Park Zuid Kennemerland, vinden we zo’n voormalige laan. Jan Morren, die de buitenplaatsen van Velsen uitvoerig heeft onderzocht en heeft beschreven in diverse artikelen en boeken, vermoedt dat deze laan pas in de tweede helft van de 19e eeuw is aangelegd. De laan liep vanuit het duin achter het gebied van het oorspronkelijke Velserduin het gebied van het voormalige Plackersbosch in. De laan maakt geen onderdeel uit van de oude tuinen van Velserduin en Plackersbosch. Bij de aanleg van de Heerenduinweg is de laan afgekapt. Hierdoor biedt het tracé van de voormalige laan een fraaie doorkijk vanaf het voetpad langs de zuidkant van de Heerenduinweg. De herfstkleuren en de stralen van de herfstzon maken het nostalgische plaatje compleet!
