Wekelijks staat Erik Baalbergen aan de hand van een foto stil bij een IJmuidens onderwerp naar aanleiding van de actualiteit, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon een van de mooie taferelen die IJmuiden biedt. In deze aflevering aandacht voor de Velserpont

Door Erik Baalbergen

Vorige week maandag ging de elektrische veerpont met de zeer sprekende naam ‘NZK Pont 100’ voor het eerst meevaren in de dienstregeling als pontje bij Velsen. Pontgangers hebben vanaf die dag de keuze: nostalgisch meevaren met de vertrouwde, al bijna negentigjarige ronkende en rokende Pont 8 of duurzaam met deze nieuwerwetse pont “op batterijen”. In de winter is de keuze gemakkelijk, aldus een reactie op facebook: met de oude pont kun je je in de winter tenminste nog lekker opwarmen in de buurt van de machinekamer. Of accu’s voldoende warmte opleveren moeten we maar afwachten…

De op 9 juli dit jaar gedoopte NZK Pont 100 is de eerste van een reeks van vijf door het Amsterdamse vervoerbedrijf GVB bestelde elektrische ponten. Inmiddels is ook de tweede in aantocht: de ‘NZK Pont 101’ is op 27 juli te water gelaten bij de scheepswerf van Holland Shipyards Group in Hardinxveld-Giessendam. De namen van de overige drie bestelde ponten laten zich raden. De IJmuidense schrijfster Conny Braam suggereert al om de ‘100’ de naam ‘Kanaalgraver’ te geven, als eerbetoon aan de noeste kanaalarbeiders van weleer!

Over ‘weleer’ gesproken, we nemen even een kijkje in de geschiedenis van de Velserpont. Door de aanleg van het Noordzeekanaal in de periode 1865-1876 werd de rijksstraatweg tussen Haarlem en Alkmaar bij het dorp Velsen doorsneden. Deze weg volgde bij Velsen het tracé van de huidige Meervlietstraat. Gesprekken tussen de Amsterdamse Kanaalmaatschappij en de gemeente Velsen resulteerden begin 1866 in een overeenkomst waarin onder meer werd bepaald dat de Kanaalmaatschappij voor voetgangers een tolvrije veerpontverbinding zou onderhouden en voor het overige verkeer een brug zou aanleggen. In 1872 werd de Velservoetbrug in gebruik genomen zodat je bij Velsen het kanaal kon kruisen en de weg kon blijven volgen. Voor de scheepvaart was de voetbrug voorzien van een handbediende draaibrug. In 1882 nam de Staat de overeenkomst van de Kanaalmaatschappij over.

Het scheepvaartverkeer nam al snel flink toe en het kanaal werd verbreed. De voetbrug werd steeds meer een obstakel en werd dikwijls aangevaren. Tot groot verdriet van de Velsenaren en andere gebruikers van de brug werd in 1899 onder druk van Amsterdam besloten om de voetbrug te vervangen door een veerpont.

Eind 1900 kwam de eerste raderstoompont ‘Kennemerland’ in IJmuiden aan. De tweede pont ‘Velsen’ volgde spoedig. Bij proefvaarten met de ponten kwamen veel problemen aan het licht, zoals de slechte bestuurbaar bij de oversteek. Besloten werd om de ponten met een ketting “op het rechte pad” te houden. De Kennemerland werd als eerste omgebouwd tot kettingpont en vanaf het najaar 1902 werden proefvaarten gemaakt. Er waren uiteindelijk nog veel tijd, proefvaarten en aanpassingen aan de pont en de toegangsbruggen nodig. In die periode voer de Kennemerland al heen en weer bij Velsen. Pas in 1906 ging de veerdienst echt van start en werd de voetbrug afgebroken. Medio 1906 werd de omgebouwde ‘Velsen’ als tweede veerpont in gebruik genomen.

In 1928 werd de veerdienst uitgebreid met een derde, kleinere stoompont, de ‘Wijkeroog’. In de jaren dertig werden de kettingponten vervangen door nieuwe, vrijvarende veerponten, die de overtocht aanzienlijk versnelden. De laatste kettingpont verdween begin mei 1940. Enkele van deze medio dertiger jaren gebouwde ponten varen nog steeds! Intussen nam vooral begin jaren vijftig het verkeer toe. Wachttijden van een uur tot enkele uren waren geen uitzondering. Vanaf begin jaren vijftig kwam er tijdens de zomermaanden een vierde pont in dienst.

Na de opening van de Velsertunnels in 1957 nam de verkeersdruk bij de pont af. Na de sloop van de westelijker gelegen Velserspoorbrug verhuisden de aanlegsteigers van de Velserpont naar deze westelijker gelegen plek, met het huidige Pontplein aan de zuidoever en de Pontweg aan de Noordoever.

Tot medio jaren negentig van de vorige eeuw werd de Velserpont onderhouden door Rijkswaterstaat. Daarna werd de exploitatie overgedragen aan de NACO, onderdeel van het vervoerbedrijf NZH en in 1999 mede opgegaan in Connexxion. Sinds 2013 wordt de Velserpont, evenals de andere veerdiensten over het Noordzeekanaal, onderhouden door het Amsterdamse GVB. En nog steeds mogen voetgangers tolvrij heen en weer varen. En dat “heen en weer” zal blijven… of zoals Drs. P. al in zijn gedenkwaardige lied ‘Veerpont’ zong:

En als de pont zo lang was als de breedte van de stroom

Dat kon hij blijven liggen, zei me laatst een econoom

Maar dat zou dan weer lastig zijn voor het rivierverkeer

Zodoende is de pont dus kort en gaat hij heen en weer

Foto:

De NZK Pont 100, op de eerste dag in de dienstregeling onderweg naar de overkant. In de verte zien we Pont 8 deze kant op varen. Foto: Erik Baalbergen