Wekelijks staat Erik Baalbergen aan de hand van een foto stil bij een IJmuidens onderwerp naar aanleiding van de actualiteit, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon een van de mooie taferelen die IJmuiden biedt. In deze aflevering aandacht voor de Maliebanen van IJmuiden.

Door Erik Baalbergen

Bij de naam ‘Maliebaan’ denk je al snel aan een statige laan in Utrecht. Toch heeft IJmuiden ook zijn eigen Maliebaan, zeg maar gerust Maliebanen, gehad! Vanaf het einde van de negentiende eeuw komen we de Maliebaan in IJmuiden tegen in krantenartikelen, andere bronnen en herinneringen. De Maliebaan wordt zelfs in het straatnamenregister van de gemeente Velsen genoemd. Maar op oude kaarten en plattegronden is geen vermelding van Maliebaan te vinden; slechts paden in het duingebied die overeenkomen met de beschrijvingen. Een leuk puzzeltje dus!

Maliespel

Eerst iets over de herkomst van de naam. ‘Malie’ is een oud balspel, een voorloper van kolf, golf en croquet. Op een geëffende ‘maliebaan’ sla je met een flexibele stok van taai hout met een fluwelen handvat in zo weinig mogelijk slagen een houten bal naar een paal aan de andere kant van de baan. Op sommige banen moet de bal ook nog door een poort of ring halverwege de baan. Het maliespel is tot in de achttiende eeuw populair onder de adel. Dikwijls laten rijken een eigen maliebaan op hun landgoed aanleggen.

Sommige universiteitssteden, zoals Utrecht en Leiden, leggen een maliebaan aan om studenten naar hun stad te lokken. De Utrechtse Maliebaan is hieruit voortgekomen. Als eind achttiende eeuw het maliespel is verdwenen, worden hier paardenrennen en militaire parades gehouden. Later groeit de Utrechtse Maliebaan uit tot een woongebied voor de rijken met een deftig wandelpark en geurende bloemenperken.

Maliebaan

De herkomst van de naam van de IJmuidense Maliebanen laat zich raden. In het gebied van het latere IJmuiden waar diverse vermogende mensen een landgoed bezitten, wordt in elk geval in de achttiende eeuw gekolfd. Bij de openbare veiling van hofstede Velserduin in 1744 staat een kolfbaan genoemd in de beschrijving. Maar ik betwijfel of deze kolfbaan eeuwen later de naamgever van een IJmuidense Maliebaan is. Het zou me niets verbazen als de IJmuidense Maliebanen gekscherend zijn vernoemd naar de deftige en welriekende Utrechtse Maliebaan. Onze Kalverstraat is immers ook met een dikke knipoog naar de Amsterdamse Kalverstraat vernoemd.

De eerste IJmuidense Maliebaan komen we tegen rond de aanleg van de in 1896 geopende Westerbegraafplaats. De opzichter en doodgraver Jan Braam laat bij de noordwestkant van de begraafplaats twee woningen bouwen. Deze woningen krijgen de adressen Maliebaan 4 en 5. Jan woont later zelf in het huis op Maliebaan 4. Bij de aanleg van de Fultonstraat rond 1915 wijzigt het adres van deze woning in Fultonstraat 6.

Visrokerijen en droogrekken

Als de visserij in IJmuiden tot bloei komt, ontstaat in een duinvallei ten zuiden van de Westerbegraafplaats en achter de in 1916 geopende visserijschool aan de Havenkade een nederzetting van visdrogerijen en visrokerijen. Dit buurtje met houten schuren en visdroogrekken wordt in de volksmond ‘Maliebaan’ genoemd. We komen deze Maliebaan in de jaren tien en twintig van de vorige eeuw regelmatig in krantenartikeltjes tegen als toneel van afgebrande houten huizen en schuren, diefstallen en vechtpartijen tussen visrokers en hun families.

Vanwege de voortdurende uitbreidingen van IJmuiden moeten de visrokers en -drogers halverwege 1929 uit de duinvallei zijn vertrokken. De gemeente biedt geen vervangende plek aan. Boreel van Hogelanden, eigenaar van het duingebied waar later IJmuiden zich verder zou ontwikkelen, stelt een stuk duingebied van twee hectare ten zuiden van de Haringhaven beschikbaar. De meeste visrokers en visdrogers verhuizen naar deze nieuwe stek, die in de volksmond weer gewoon Maliebaan wordt genoemd. De nederzetting ligt rond de huidige Cornwallstraat, ten noorden van het latere Rokerspad of Visrokerspad tussen de Keetberglaan en de Ampèrestraat.

Duinpad

Een pad vanaf de visserijschool door de duinen naar de nieuwe nederzetting krijgt eveneens de naam Maliebaan. Dit pad loopt later vanaf de Fahrenheitstraat nabij de Vleetstraat, naar het zuidwesten. Bij de huidige Schutterstraat, de noordwesthoek van het Gijzenvelt – een zandvlakte waar eerst een vuilnisbelt en later sportpark Zeewijk is aangelegd – buigt het pad naar het westen, tot aan het eerder genoemde Rokerspad, dat aanvankelijk ook Maliebaan heet. Een wandelpad in het duingebied tussen de Orionweg en de Peperkers volgt nog een stukje van deze Maliebaan. En om de verwarring nog groter te maken, wordt een pad vanaf de Velserduinweg naar het westen, waar het ten noorden van het Gijzenvelt aansluit op de Maliebaan, ook Maliebaan genoemd.

De woningen, boerderijtjes en visrokerijen rond het pad in het duingebied hebben tot zo’n vijftig jaar geleden Maliebaan als adres. Met de aanleg van Rivierenbuurt, Duinwijk en Zeewijk is de Maliebaan in de loop der jaren als pad nagenoeg verdwenen. Ook de Maliebaan als buurtje met visdrogers en visrokers is van de kaart verdwenen. In het secretariearchief van de gemeente Velsen staat vermeld dat begin 1973 met een raadsbesluit de straatnaam Maliebaan wordt ingetrokken, hoewel de naam nooit formeel is vastgesteld. Zelfs de naam Rokerspad heeft in 2015 plaats moeten maken voor Egelantierpad. Het lijkt wel of Velsen alle sporen van visrook heeft willen uitwissen… De Maliebaan, geassocieerd met visrook, vislucht en paden door het duingebied, leeft slechts voort in de herinnering van veel IJmuidenaren.

Foto:

Het wandelpad tussen de Peperkers en de Orionweg volgt het tracé van een stuk Maliebaan tussen de visserijschool en het Rokerspad. Foto: Erik Baalbergen