Foto boven:
De twee pijlers van de zoutdam staan klaar om in het Binnenspuikanaal te laten zakken. (Foto: Bos Media Services)

IJmuiden – Rijkswaterstaat staat letterlijk aan de vooravond van een enorm karwei. Al geruime tijd wordt gewerkt aan de bouw van een zoutdam in het sluizencomplex. In het komende weekend worden twee gigantische betonnen pijlers vanaf de kade in het Binnenspuikanaal getild. Tussen deze pijlers zullen vervolgens komende zomer de wanden van de zoutdam geplaatst worden. De klus wordt uitgevoerd door aannemer Van Hattum En Blankevoort.

Door Raimond Bos

Ruim twee jaar geleden, op 26 januari 2022, stelde koning Willem-Alexander de grootste zeesluis ter wereld formeel in gebruik. Sindsdien is de haven van IJmuiden weer helemaal up-to-date waar het de mogelijkheid betreft om grote zeeschepen te kunnen schutten. Een nadeel is er echter wel: elke keer dat Zeesluis IJmuiden open gaat, stroomt een gigantische hoeveelheid zout zeewater het kanaal in. Al dat zout (de hoeveelheid per schutting is te vergelijken met een miljoen kilopakken keukenzout) is slecht voor de natuur in en rond het Noordzeekanaal. Veel plantensoorten kunnen niet tegen zo veel zout en sterven na verloop van tijd af, als Rijkswaterstaat geen maatregelen zou nemen. Ook voor de drinkwaterwinning is zo veel zout in het water geen goede zaak. Bovendien ondervinden ook land- en tuinbouwbedrijven in de directe omgeving van het kanaal de gevolgen van het zoute water.

De oplossing van dit probleem is relatief simpel te bedenken, maar niet zomaar uitgevoerd. Door middel van ‘selectieve onttrekking’ kan men het zoute water uit het kanaal wegpompen, terwijl het ‘zoete’ water achterblijft. Hierdoor daalt het zoutgehalte naar acceptabele waarden. Helemaal zoutloos is ook weer niet goed, want er zijn ook planten die juist wat zout in het water nodig hebben. Bij de overvloedige regenval van afgelopen najaar werd veel water via het gemaal weggepompt om een groot deel van ons land voor overstroming te behouden. Vervolgens bleek uit monitoring van het zoutgehalte dat hierdoor juist weer te veel zout water aan het kanaal onttrokken werd. De oplossing hiervoor was simpel: men heeft toen gedurende enkele weken uitsluitend gebruik gemaakt van Zeesluis IJmuiden voor het schutten van alle schepen, om het zoutgehalte weer op peil te brengen.

Het omgekeerde doen? Dat is wat minder eenvoudig. Hiervoor bouwt men een zogenoemde zoutdam, die je het beste zou kunnen vergelijken met een muur onder water, waarin zich een gigantische brievenbus bevindt. Om deze zoutdam te kunnen bouwen, is eerst het Binnenspuikanaal plaatselijk maar liefst twaalf meter dieper gemaakt. Waar de bodem van dat kanaal zich eerst op 11 meter onder NAP bevond, is dit nu 23 meter onder NAP geworden. Op deze bodem zijn vervolgens twee bouwkuipen geplaatst, die in de grond verankerd staan door middel van lange stalen palen. De bouwkuipen zijn voorzien van vijzels, waar in het komend weekend de twee pijlers op geplaatst worden. Zo’n pijler is 27 meter hoog, ongeveer even hoog als een flatgebouw van negen verdiepingen. Om deze kolossen op hun plek te kunnen zetten, wordt kraanschip Gulliver ingezet.

Aanvankelijk stond de hijsoperatie ingepland voor komende woensdag en donderdag, maar de weersomstandigheden zijn dan naar verwachting minder gunstig. Bij een klus als deze is het belangrijk dat het niet te hard waait. Windkracht 5 is het maximaal aanvaardbare en het lijkt erop dat het midden volgende week harder gaat waaien. Omdat alles al gereed is om te kunnen starten, is gisteren in overleg met alle betrokken partners besloten om dit weekend te gaan hijsen. Op elk van de twee dagen zal één pijler op zijn plek worden gezet. Dat proces verloopt heel langzaam, als kijker via de webcam zul je wellicht zo nu en dan nauwelijks zien dat er iets gebeurt. Niet zo gek natuurlijk, als je je bedenkt dat zo’n pijler bijna drie miljoen kilo weegt. Met uiterste precisie kunnen de pijlers door middel van een hydraulisch systeem in de juiste positie worden gebracht.

Bij het laten afzinken van de nu nog holle pijlers, vullen die zich vanzelf met water. Als ze eenmaal goed op hun plek staan, wordt onder de pijlers speciaal beton gestort en worden de pijlers zelf afgevuld met zand. In een later stadium worden de wanddelen tussen de pijlers geplaatst. De dam is dan grotendeels gereed en houdt het zoete water tegen, terwijl het zoute water er onderdoor gaat en wordt afgevoerd richting zee. Hiervoor maakt men gebruik van het natuurkundige verschijnsel dat zout water zwaarder is dan zoet water. Het zoute water zakt dus direct naar de boven van het kanaal en juist daar bevindt zich de zeven meter hoge ‘brievenbus’ onder de dam. De dam zelf wordt in het midden voorzien van een stalen ‘deur’, die omlaag kan als er onderhoudsschepen door moeten. Dit is belangrijk, want de pompen van het gemaal moeten voor deze schepen goed bereikbaar blijven.

Ook aan de vissen is gedacht. In de zoutdam komen zogenoemde vispassages. Dat zijn plaatsen waar de dam open blijft, zodat vissen er doorgeen kunnen zwemmen. Deze vispassages bevinden zich aan de bovenzijde van de dam, dus op de plek waar zich het zoete water bevindt. En dan is er nog iets opvallends: de pijlers zijn in de afgelopen dagen door kunstenaar ‘JanIsDeMan’ uit Utrecht voorzien van kunstwerken. Sowieso wordt een grote constructie als een viaduct, sluis of dam doorgaans met de term ‘kunstwerk’ aangeduid, maar dit maal besloot men om deze term heel letterlijk te nemen. Omdat de zoutdam straks het zoete water en het zoute water van elkaar scheidt, is dat nu letterlijk verbeeld op de zijkant van de pijlers door snoepjes en een zoutvaatje. Het zullen echter straks alleen de vissen zijn, die nog tot in lengte van jaren van dit bijzondere kunstwerk kunnen genieten.