Velsen – De Romeinen vonden Velsen – of Flevum in Latijn – militair-strategisch veel belangrijker dan tot nog toe werd gedacht. Bij archeologische opgravingen rond Velsen 2, de Romeinse basis die in 39 na Chr. is gesticht op de plaats waar nu ongeveer de Velsertunnel ligt, zijn namelijk sporen gevonden van een castra, een groot Romeins legerkamp van vele hectaren groot. Deze castra bouwden de Romeinen alleen tijdens de voornaamste campagnes en op strategisch essentiële plekken. Ze boden plaats aan delen van een of meer legioenen. Castra Flevum is hiermee het meest noordelijke Romeinse legerfort van dit type in continentaal Europa.

Van castellum naar castra

De vondst van dit Romeinse legerfort markeert een doorbraak. Tot nu toe is namelijk altijd aangenomen dat de Romeinen deze castra in Nederland alleen rond de Romeinse grens – de limes – bouwden. Door de in de grond verborgen sporen van grachten, een wal en een toren of poort, was al bekend dat in Velsen kleinere forten – Castellum Flevum genaamd – werden gebouwd. Het onderzoek dat in opdracht van NWO en de provincie Noord-Holland werd uitgevoerd door Arjen Bosman, blijkt echter dat het fort bij Velsen 2 niet 1 of 2 hectare, maar minstens 11 hectare groot is. In een castellum verbleef een paar honderd man; een castra herbergde duizenden soldaten. Het zou zelfs nog groter kunnen zijn aangezien alleen in het westen een begrenzing in de vorm van grachten is gevonden en in het oosten het Oer-IJ lag. 

Romeins legioen in Velsen?

Een fort van 11 hectare is niet groot genoeg voor een compleet legioen van 5000 tot 6000 man. In Velsen 2 zal waarschijnlijk wel een groot deel van een legioen hebben gelegen, stelt Bosman in zijn onderzoek. Dit rechtvaardigt de benaming castra. De Romeinen bouwden dergelijke grote bases alleen wanneer ze met meerdere legioenen tegelijk op campagne waren of op zeer belangrijke strategische locaties. 

Rob van Eerden, beleidsadviseur Archeologie voor de provincie Noord-Holland: ,,Velsen is bij verschillende campagnes gebruikt tussen 15 en 47 na Chr. Het lag op een unieke plek: aan het water van een belangrijke rivier, de meest noordelijke Rijntak, het Oer-IJ. Velsen lag vlakbij de monding en dicht naast de noord-zuid-landroute over de Oude Duinen. Het werd bovendien gesitueerd bij het meest belangrijke heiligdom van de Friezen, opgegraven in Velserbroek. Met een vestiging in Velsen hadden de Romeinen niet alleen strategisch, maar ook politiek de regio in de greep.”

Over Velsen 1 en 2

Al sinds de oorlogsjaren worden er archeologische waarnemingen en opgravingen gedaan die verband houden met de Romeinse forten die hebben gelegen op de plaats waar nu de Velsertunnel en de Wijkertunnel liggen; Velsen 1 en Velsen 2. Hierover zijn al diverse publicaties verschenen. 

Deze week verscheen onder redactie van stichting Oer-IJ het boek ‘2000 jaar strijd in het Oer-IJ landschap’ over de conflicten en het wapengekletter in het driehoek Velsen, Alkmaar, Zaanstad. 

Binnenkort verschijnt in de publicatiereeks van archeologiemuseum Huis van Hilde de eindrapportage van het tweede fort: Velsen 2 waarin de ontdekking van Castra Flevum uitvoerig wordt behandeld.

Foto boven:

Ten tijde van opgravingen bij fort Velsen 2 in 1964 – foto P. Vons