In deze rubriek staan we stil bij een typisch IJmuidens onderwerp aan de hand van een foto en naar aanleiding van de actualiteit, een stukje geschiedenis, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon een van de mooie taferelen die IJmuiden biedt. In deze aflevering aandacht voor het voormalige Antonius Ziekenhuis: deel 2 – van opening tot sloop.

Door Erik Baalbergen

Het Antonius Ziekenhuis, dat gestaan heeft op het huidige Notenboomplein, is ruim vijftig jaar geleden gesloopt. Maar het leeft nog altijd voort in de, soms nare en soms plezierige, herinneringen van veel IJmuidenaren. Veel IJmuidenaren hebben hier het eerste levenslicht aanschouwd. In het vorige deel lazen we over de noodzaak van, en tevergeefse pogingen van de paters kapucijnen en zusters Franciscanessen tot oprichting van een ziekenhuis aan de Zeeweg. Dit deel 2 verhaalt de geschiedenis van het Antonius Ziekenhuis van de opening in 1927 tot aan de sloop in 1972.

Maria-Stichting

In de twintiger jaren van de vorige eeuw, na onder meer geheime onderhandelingen tussen Moeder Overste en de burgemeester van Velsen, zijn de zusters Franciscanen van de Maria-Stichting in Haarlem bereid om een ziekenhuis met honderd bedden te stichten. De gemeente zegt voor veertig jaar lang een jaarlijkse subsidie van tienduizend gulden toe voor de exploitatie. Geld voor nieuwbouw is er niet, maar als de Rijks HBS in 1926 de voormalige tuchtschool aan de Zeeweg heeft verlaten, koopt de Maria-Stichting het gebouw en verbouwt deze tot ziekenhuis.

Blindedarm en crisis

Op 30 november 1927 opent het ‘St. Antonius-Ziekenhuis’ aan de Zeeweg haar deuren. Het hospitaal met tachtig bedden wordt geleid door de zusters Franciscanessen, die ook wel ‘de Zusters van Salzkotten’ worden genoemd. Tijdens de openingsbezichtiging, als zo’n beetje elke ruimte van het ziekenhuis bezocht kan worden, moet het publiek in allerijl de operatiekamer verlaten voor een acute blindedarmoperatie. De eerste verpleegpatiënt is een gemeenteraadslid dat zich fel verzet heeft tegen de ziekenhuisplannen…

Het ziekenhuis moet met minimaal personeel en een laag verpleegtarief kunnen draaien. De twaalf zusters maken lange dagen en werkweken van tachtig uur en vaak meer. Vanuit de gemeenteraad wordt het doen en laten van het ziekenhuis kritisch gevolgd. Vooral tijdens de crisis van eind jaren twintig en de jaren dertig moet het ziekenhuis het vooral hebben van de menslievende inzet van de weinig eisende zusters, omdat patiënten door de algemeen heersende armoede zelfs het lage verpleegtarief niet kunnen betalen.

Lazaret en explosies

Tijdens de Tweede Wereldoorlog weten de zusters hulp te bieden aan onderduikers, aan mensen die zich aan tewerkstelling in Duitsland willen onttrekken. Per 3 januari 1944 wordt de helft van het ziekenhuis, met onder meer de operatiekamers door de Duitsers gevorderd en als lazaret, militair veldhospitaal, in gebruik genomen. Ondertussen moet het overgebleven halve ziekenhuis wel de vele gewonden van zware bomaanvallen op IJmuiden opvangen. De gangen staan vol met patiënten op brancards. De zusters benutten de bezetting van het halve ziekenhuis door het hoognodige voedsel te “lenen” bij de buren.

Na afloop van de Tweede Wereldoorlog richten de ontploffingen van het munitiedepot bij Slingerduin veel schade aan huizen en gebouwen in het zuidelijk deel van IJmuiden. Ook het Antonius-Ziekenhuis krijgt met veel schade te maken.

Uitbreidingen

Na de tweede wereldoorlog barst het ziekenhuis al snel uit haar voegen en vinden verbouwing en uitbreidingen plaats. Bij het zilveren jubileum in 1952 telt het 200 bedden. Een van de uitbreidingen is het Lidwina-paviljoen, waarin later vele IJmuidenaren het eerste levenslicht zien. Bij het dertigjarig bestaan in 1957 wordt een nieuwe vleugel, het St.-Jozef-Paviljoen, geopend. Deze vleugel biedt de mogelijkheid om 76 extra bedden te plaatsen. In 1967 worden een verpleegstersschool, een internaat en een gebouw voor de technische dienst geopend. Medio dat jaar neemt het ziekenhuis een nieuwe, vergrote ingang in gebruik, een sterke verbetering van de toegang tot het ziekenhuis. De inrichting is wel sterk verouderd met de jaren.

Nieuwbouw en sloop

Al vanaf begin zestiger jaren van de vorige eeuw zoeken de Franciscanessen samenwerking met de Stichting Interkerkelijke Ziekenhuis Kennemerland en de gemeente Velsen. De laatste wil al enige tijd een algemeen ziekenhuis stichten. In 1968 schenkt de congregatie der zusters Franciscanessen het ziekenhuis aan de nieuw opgerichte burgerlijke stichting Antonius Ziekenhuis.

Al in de loop van de zestiger jaren besluit de gemeente tot de bouw van een nieuw algemeen ziekenhuis, tussen het Antonius Ziekenhuis en de Tuinderstraat. De bouw start in 1968 en neemt drie-en-een-half jaar in beslag. In november 1971 wordt de nieuwbouw onder de naam Zeewegziekenhuis in gebruik genomen. Het voormalige tuchthuisgebouw, met aanbouwsels en bijgebouwen, wordt spoedig daarna, begin 1972, gesloopt. Op de vrijgekomen plek verrijst een riante oprit vanaf de Zeeweg naar het nieuwe Zeewegziekenhuis.

Op de foto:
De kruising Zeeweg-Velserduinweg, gezien in noordwestelijke richting vanaf de Zeeweg. Het Antonius Ziekenhuis in zijn laatste dagen, april 1970. (Foto: Noord-Hollands Archief / Beeldcollectie van de gemeente Velsen, inv.nr. 15596)