Wekelijks staat Erik Baalbergen aan de hand van een foto stil bij een IJmuidens onderwerp naar aanleiding van de actualiteit, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon de mooie taferelen die IJmuiden biedt. Ter gelegenheid van deze 350ste aflevering van deze rubriek heb ik onlangs op de facebookpagina ‘Typisch IJmuiden’ een oproep gedaan om onderwerpen aan te dragen. Dat leverde onder meer de suggestie ‘spoorwegovergang Julianakade’ op. Ik heb het onderwerp iets breder getrokken door de naast de overgang gelegen halte IJmuiden-Julianakade mee te nemen.

IJmuider spoorlijn

In 1883 wordt de IJmuider Spoorlijn in gebruik genomen. Dit enkelspoor is een aftakking van de spoorlijn tussen Haarlem en Uitgeest. De IJmuider Spoorlijn buigt ten zuiden van het Noordzeekanaal af naar het westen, loopt langs het kanaal en eindigt bij het eerste station van IJmuiden. Dit station staat bij de aanlegsteiger van de Alkmaar Packet, niet ver van de sluizen. Men hoopt dat passagiers van grote, bij IJmuiden aanmerende passagiersschepen de trein nemen om verder te reizen. Helaas valt het aantal treinpassagiers zwaar tegen, omdat de meeste schepen toch doorvaren naar Amsterdam. Wel wordt steeds meer vis per trein vervoerd. In die eerste jaren worden de vissersschepen nog aan de kanaaloever ten westen van de sluizen gelost en is de weg naar het station kort. Maar na de opening van de vissershaven in 1896 moet de vis een veel langere weg afleggen naar het station. Tijdens dit ritje door IJmuiden “valt” er nog wel ‘ns een vissie van de kar…

In plaats van de spoorlijn door te trekken richting de kop van de haven en vishallen, wordt de spoorlijn verlegd. Ten oosten van IJmuiden buigt het nieuwe spoor iets naar het zuidwesten af en loopt door een gegraven geul langs de toenmalige zuidgrens van IJmuiden naar de vissershaven en vishallen. Het verlegde spoor wordt in 1899 in gebruik genomen.

Door het verleggen van de spoorlijn kruist deze ten oosten van IJmuiden de Rijksstraatweg, de latere IJmuiderstraatweg. Deze weg ligt in het verlengde van de Kanaalstraat en loopt door tot aan De Heide, dat vanaf 1901 Velseroord heet. Door het verleggen van het spoor ontstaat dus een spoorwegkruising. Om de rails loodrecht te kunnen kruisen, komt er een knik in de voorheen rechte Rijksstraatweg. Bij de kruising wordt een treinhalte voor de overslag van stukgoederen aangelegd. De stopplaats krijgt de naam ‘halte IJmuiden-Oost’. De halte ligt immers ten oosten van het toenmalige IJmuiden.

Halte IJmuiden-Oost

Vanwege de bouw van ‘Nieuw IJmuiden’ in het duingebied tussen IJmuiden en Velseroord wordt in 1907 een houten brug over de geul en de spoorlijn gebouwd. Nieuw IJmuiden ligt geheel ten zuiden van de spoorlijn, en krijgt in de volksmond toepasselijk de naam ‘IJmuiden over de brug’. Speciaal voor de bewoners van het groeiende Nieuw IJmuiden wordt halte IJmuiden-Oost vanaf begin oktober 1925 als passagiershalte in gebruik genomen. Het perron ligt aan de noordzijde van het enkelspoor, oostelijk van de spoorwegovergang. Voor de veiligheid van de passagiers worden palen bij de bochten rond de spoorwegovergang geplaatst. Vooral autobussen krijgen steeds meer last van de daardoor nauwere spoorwegovergang. Voor de zware autobussen is de spoorwegovergang de enige toegang tot IJmuiden; de houten brug over de geul is niet sterk genoeg.

In 1926 wordt het enkelspoor verbreed tot dubbelspoor. De halte IJmuiden-Oost krijgt een tweede perron aan de zuidzijde van het spoor aan de oostzijde van de overgang, tegenover het bestaande perron. Bovendien wordt de IJmuider spoorlijn in 1927 als een van de eerste lijnen in Nederland geëlektrificeerd.

Door de vernieuwingen rijden er veel meer treinen van en naar IJmuiden. Hierdoor nemen de klachten over de overweg toe, vooral omdat de spoorbomen vaak en lang gesloten zijn. Het personeel bij de halte en de spoorwegovergang bestaat uit welgeteld één spoorwegwachter. Deze heeft zijn handen vol aan de kaartverkoop, de kaartcontrole en ‑inname, de veiligheid rond het station en de overgang en de bediening van de spoorbomen. Dit levert voor het verkeer soms wachttijden van tien tot vijftien minuten op. In 1928 wordt het perron aan de noordkant verplaatst naar de westzijde van de overgang, zodat de spoorbomen open kunnen blijven terwijl de trein bij de halte stilstaat. Ter verdere verlichting van de verkeersdruk bij de spoorwegovergang wordt in 1930 de houten brug over de geul vervangen door een betonnen brug, zodat ook het zwaardere verkeer de brug kan nemen. De nieuwe brug heet vanaf 1931 Julianabrug.

Halte IJmuiden-Julianakade

Vanaf eind 1926 ontstaat verwarring naar aanleiding van de naam van de halte. Per 1 november 1926 wordt Velseroord bij IJmuiden getrokken. In de volksmond heet voormalig Velseroord al snel ‘IJmuiden Oost’. Halte IJmuiden-Oost ligt dus een half uurtje lopen westelijk van het echte IJmuiden Oost. Met ingang van de zomerdienstregeling 1927 wijzigt de naam van de halte in IJmuiden-Julianakade – met stationscode IJmj – en dat van Station Velsen, dat bij IJmuiden Oost ligt, in Station ‘Velsen-IJmuiden Oost’.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog krijgt het station IJmuiden-Julianakade wederom een andere naam. Op last van de bezetter verdwijnen namen die verwijzen naar het koningshuis uit het straatbeeld. De Koningin Wilhelminakade wordt Noorderkade, de Julianakade wordt Zuiderkade en de Julianabrug wordt Kennemerbrug. Vanaf 24 augustus 1942 wordt halte IJmuiden-Julianakade omgedoopt tot ‘IJmuiden-Zuiderkade’. Na de bevrijding worden de oude namen weer ingevoerd.

Oversteekplaats

Nadat de NS in 1983 is gestopt met passagiersvervoer naar IJmuiden, worden de bovenleiding verwijderd en wordt onder meer de halte IJmuiden-Julianakade ontmanteld. In de tachtiger jaren wordt in het kader van het ‘Geulplan’ een weg aangelegd langs de spoorlijn tussen de Kanaaldijk en de Dokweg. Slechts een enkelspoor blijft over, waar vistreinen tot 1994 en de Kennemerstrandexpres van Lover Rail van 1996 tot 1999 gebruik van maken. De spoorwegovergang blijft bestaan; de spoorbomen moeten met een sleutel bediend worden. In 1999 wordt de IJmuider Spoorlijn opgeheven. Het enkelspoor blijft grotendeels liggen. Vanaf begin 2014 wordt het tracé langs het kanaal omgevormd tot Wandelpad IJmuider Spoorlijn, dat in mei 2015 wordt geopend. De oorspronkelijke spoorwegovergang bij de Julianakade is verworden tot een niet al te veilige voetgangers- en fietsersoversteekplaats over de weg door de geul.