In deze rubriek staan we stil bij een typisch IJmuidens onderwerp aan de hand van een foto en naar aanleiding van de actualiteit, een stukje geschiedenis, een bijzondere gebeurtenis, een evenement of gewoon een van de mooie taferelen die IJmuiden biedt. In deze aflevering aandacht voor de Velserduinweg (deel 3).

Door Erik Baalbergen

De Velserduinweg kent een eeuwenlange geschiedenis met veel veranderingen rond de naam, het tracé en de omgeving. In drie afleveringen maken we een tijdreis door deze geschiedenis en kijken we naar deze veranderingen. In de eerste twee delen keken we naar de naams- en tracéwijzigingen in de loop der eeuwen. In dit derde deel werpen we een blik op de ontwikkeling van landweg tot de huidige straat.

Niet alleen de naam en het tracé zijn aan verandering onderhevig. Ook de omgeving van de Velserduinweg verandert in de loop der jaren, van zeer landelijk tot aan beide zijden nagenoeg compleet bebouwd. Deze verandering is goed op oude kaarten en later plattegronden van De Heide (tot 1903), Velseroord (1903-1926) en IJmuiden (na 1926) te volgen. Op kaarten van oudsher tot ver in de negentiende eeuw zien we de Velserduinweg als een pad of landweg in het landelijke gebied tussen het dorp Velsen aan het Wijkermeer en de duinen. Aan weerszijden van de weg bevinden zich weilanden en bosgebieden, zoals we uit kaarten en kadastrale gegevens kunnen opmaken.

Landelijk

Tussen de tegenwoordige Velserduinweg, Zeeweg en Willemsbeekweg ligt de Zanders of Sanders, een gebied met zandgrond dat sinds de middeleeuwen als bouwland gebruikt wordt. Ten noorden daarvan, ingesloten door de tegenwoordige Willemsbeekweg, Velserduinweg, Kalverstraat en Zeeweg, ligt het voormalige bosgebied Beekmansbosch. Dit bos is in de achttiende eeuw aangelegd als het voorbos van de hofstede Velseroog, dat ter hoogte van het huidige Marktplein ligt.

Zoals op kaarten van Jan Morren te zien is, liggen ten westen van de Velserduinweg in de loop der eeuwen diverse boerderijen en hofsteden. We zien de hofsteden Velserduin, Velseroog en Plackersbosch, boerderij de Kickvorsch, hofstede Schaltern, boerderij Oostduin, boerderij Oosterduin, hofstede Duinvliet en hofstede Velserbosch. In de eerste helft van de twintigste eeuw liggen ten westen van de Velserduinweg onder meer de door bossen omgeven particuliere begraafplaats de Kickvorsch en de sportterreinen van Stormvogels en de Velseroorder Sport Vereniging.

Dorps

Sinds het begin van het graven van het Noordzeekanaal tussen het Wijkermeer en de Noordzee in 1865 zien we steeds meer huisjes en andere bouwsels verschijnen rond de Kalverstraat en langs de Velserduinerbuurtweg bij de Kalverstraat. Hier strijken veel kanaalgravers met hun gezinnen neer en ontstaat buurtschap De Heide. In tientallen jaren groeit De Heide uit tot een volwaardig dorp, dat in 1903 wordt omgedoopt in Velseroord. De Velserduinerbuurtweg gaat tot Velseroord behoren en krijgt langzamerhand een dorps karakter. Langs de hele weg verrijzen vanaf de jaren tien van de twintigste eeuw rijtjes met eenvoudige woningen, winkels en werkplaatsen.

Tuchtschool en gemeentewerf

De overige landelijke ruimtes langs de Velserduinweg raken gedurende de eerste decennia van de twintigste eeuw verder gevuld. In 1908 wordt aan de Zeeweg, noordelijk van de hoek met de Velserduinerbuurtweg, de tuchtschool geopend. Na de sluiting in 1922 biedt het gebouw enkele jaren onderdak aan de Rijks HBS. Vanaf eind 1927 zit hier het Antoniusziekenhuis. Na de bouw van het Zeewegziekenhuis wordt het gebouw in 1971 gesloopt. Het Zeewegziekenhuis is inmiddels ook al weer gesloopt. Nu ligt hier het Notenboomplein met omliggende huizen.

Gedurende de vorige eeuw heeft lange tijd de gemeentewerf van de Reinigings-, Ontsmettings- en Plantsoenendienst aan de Velserduinweg gelegen. Op dit terrein heeft rond begin jaren twintig ook tijdelijk de praktijkafdeling van de Ambachtsschool gezeten. In 1990 zijn de laatste gebouwen van de gemeentewerf gesloopt. Op dit terrein verrijst het complex Zandershof dat in 1992 wordt opgeleverd.

Stormveld en kerken

Aan de westzijde van de Velserduinweg, vlakbij het punt waar de Willemsbeekweg op de Velserduinweg uitkomt, heeft Huize Stormveld gestaan. Stormveld is in 1911 gebouwd als ambtswoning voor de in 1910 aangetreden Velsense burgemeester Ver Loren van Themaat. De opvallende, in Kaaps-Hollandse stijl opgetrokken woning is, evenals veel van de overige bebouwing rond de Velserduinweg tussen de Willemsbeekweg en de Wijk aan Zeeërweg, rond het einde van 1944 op last van de Duitsers gesloopt, ter verkrijging van schootsveld. Op de plek van Stormveld staan tegenwoordig rijtjeshuizen en herinnert niets in het straatbeeld meer aan de villa.

In 1919 wordt iets zuidelijker de pastorie van de Nederlands-Hervormde kerk gebouwd. De bijbehorende kerk staat dan nog aan de Kalverstraat. Eind 1934 wordt aan de Velserduinweg de Nederlands-Hervormde Goede Herderkerk in gebruik genomen. De pastorie en de Goede Herderkerk staan nog langs de Velserduinweg. Na sluiting van de kerk in 2004 is het kerkgebouw verbouwd tot appartementen.

In 1929 wordt naast Huize Stormveld de Gereformeerde Kerk aan de Velserduinweg in gebruik genomen. Deze kerk dient ter vervanging van het te klein geworden kerkje van Apekrom aan de Willebrordstraat. Evenals Stormveld valt deze nieuwe kerk eind 1944 ten prooi aan de sloopwoede van de Duitsers.

Simon de Wit en Opoe Amersfoort

Tot slot nog twee markante bewoners van de Velserduinweg. Simon de Wit, die met zijn paard, belgerinkel en witte wagen door de straten van IJmuiden rijdt om ijs en snacks aan de IJmuidenaren te brengen, woont in een huis aan de Velserduinweg bij de haakse bocht. Dit is kort na de oorlog een strategische plek aan de hoofdroute naar en van het strand. Simon staat dan op mooie dagen met een ijskraam in z’n voortuin en is de vele strandgangers graag van dienst met een ijsco.

In de Heerenduinen iets ten zuiden van dezelfde haakse bocht staat het huisje van mevrouw Wilhelmina van Amersfoort-de Boer, beter bekend als Opoe van Amersfoort. Het huisje staat bij de ingang van het in 1937 geopende zwembad de Heerenduinen, ongeveer waar nu de oversteekplaats op de Heerenduinweg ligt. In 1954 is het huisje in verband met de aanleg van de Heerenduinweg afgebroken.

Hiermee zijn we aan het einde gekomen van een tijdreis langs de Velserduinweg: van eeuwenoude landweg tot volgebouwde straat met een dorpse uitstraling en verkeersdrempels. Zeker een straat met geschiedenis en vele veranderingen!

Foto 1 (de oude) Velserduinweg zo’n honderd jaar geleden, ca. 1920-1928, gezien in noordelijke richting. Links van het midden zien we de pastorie van de Nederlands-Hervormde kerk. Iets rechts daarvan zien we vaag huize Stormveld. Helemaal links in de verte staat de watertoren bij de Evertsenstraat. Volgens de informatie van het Noord-Hollands Archief is de zijstraat rechts de Zandersstraat; ik vermoed dat het toch de Eikenstraat is, gezien de positie van de nog steeds bestaande pastorie. Foto: J.P. Nauta, Noord-Hollands Archief / Beeldcollectie van de gemeente Velsen, inv.nr. 7333.